VNHN - Chùa Ba Vàng mang tên nôm của núi Thành Đẳng (Thành Đẳng sơn) nơi Chùa tọa lạc. Chùa có tên chữ là Bảo Quang tự (nghĩa là chùa có ánh sáng quý). Ánh sáng ở đây không chỉ là ánh sáng của Phật Pháp mà còn là ánh sáng của trí tuệ giác ngộ, của tâm - đức con người; trí tuệ ấy không ngừng tỏa sáng, như khát vọng của con người, mà trước hết là các thế hệ người Việt Nam chúng ta.
Núi Thành Đẳng nơi dựng chùa (thuộc xã Thượng Mộ Công, Bí Giàng, huyện Yên Hưng, tỉnh Quảng Yên trước đây; nay thuộc địa phận tổ 17B, khu 5 phường Quang Trung, thành phố Uông Bí, tỉnh Quảng Ninh) được bắt nguồn từ dãy Yên Tử rộng dài, kỳ vĩ.
Cái tên Thành Đẳng sơn được vị Trụ trì ngôi chùa lớn này - Đại đức Thích Trúc Thái Minh, cắt nghĩa rằng: "Thành" có nghĩa là thành tựu, thành đạt; "Đẳng" hàm ý là vô thượng Chính đẳng Chính giác. Cùng với ý nghĩa tên chùa là "Chùa có ánh sáng quý", ý tứ sâu xa của tiền nhân chính là xưng tụng công trình quý giá này như ánh sáng Chính pháp, dẫn dắt con người đến với Chính đẳng Chính giác. Cứ như đã có sự sắp đặt của tự nhiên vậy.
Vị trí của chùa Ba Vàng ngày nay được đặt ngay nơi được xác định là nền ngôi chùa cổ thời xa xưa; đây là vị trí đã được các bậc tiền nhân lựa chọn kỹ càng, ở vào một thế đắc địa về phong thủy. Chùa nằm ở độ cao hơn 300m so với mực nước biển trên một bãi đất rộng khá bằng phẳng giữa lưng chừng núi Thành Đẳng.
Từ vị trí hậu cung của chùa, chiếu ra phía sau là đỉnh cao nhất của dãy núi Ba Vàng, hai bên tả - hữu là hai dãy núi tựa thế tay ngai; phía trước là những ngọn đồi thấp, giống như bức bình phong, và xa xa là Bạch Đằng Giang, nơi đã để lại dấu ấn hào hùng của dân tộc khi Ngô Quyền đã chỉ huy quân dân ta đại thắng quân Nam Hán vào năm 938, mở ra một kỷ nguyên mới, chấm dứt 1000 năm đô hộ của phương Bắc đối với nước Việt. Ngắm nhìn toàn cảnh chùa Ba Vàng, ta có cảm giác được chiêm ngưỡng một bức tranh thuỷ mặc khổng lồ, hoàn hảo.
Ai đã một lần lên vãng cảnh chùa Ba Vàng trên ngọn núi thơ mộng này, hẳn sẽ không khỏi ngỡ ngàng trước cảnh quan ở đây. Cái đẹp ở Ba Vàng là sự mát dịu của không khí trong lành, sự hoà hợp của thiên nhiên giữa một vùng đồi núi mênh mông với những rừng thông xanh ngát và dòng suối ngày đêm tuôn chảy. Ngôi Chùa là một quần thể mang nhiều điểm nhấn nhờ sự hòa hợp của tự nhiên, đất trời và lòng người.
Lưng chùa tựa núi, mặt hướng ra sông, sơn bao thủy bọc, ngôi chùa nằm trong sự hòa hợp giữa đất và trời. Chùa quay về hướng Nam - quan niệm trong kinh dịch vẫn coi đó là hướng của Đế vương "Thánh nhân nam diện nhi thính thiên hạ" (Thánh nhân quay mặt về hướng nam mà nghe lời tâu của thiên hạ)". Lên đến Chùa Ba Vàng, ai cũng có cảm tưởng như mình được lên cảnh giới thần tiên, thoát tục, tâm hồn nhẹ bỗng lâng lâng... Tâm linh là vậy, sự linh thiêng ở nơi đây cũng là vậy.
Chùa Ba Vàng hiện nay có đặc trưng của các ngôi chùa phía Bắc gồm các gian bái đường, hậu cung, các ban thờ Phật, thờ Mẫu, Đức Ông... Sau khi hoàn thành, chùa có vị trí đẹp, nằm ở phía Tây TP Uông Bí, giữa rừng thông xanh mát quanh năm, tầm nhìn thoáng, phía trước là sông, phía sau tựa lưng vào núi...Trong chùa có toà "Đại hùng bảo điện" có quy mô được công nhận lớn nhất Việt Nam. Trong chùa còn có giếng nước cổ không bao giờ cạn, tương truyền, ai mà uống được nước lấy từ giếng sẽ khỏe mạnh, may mắn...
Uy linh, bề thế, đẹp đẽ, khang trang và sạch sẽ là cảm nhận trực diện nhất khi ta đến thăm và lễ Phật tại Chùa Ba Vàng. Nơi đây là một không gian rộng lớn, thoáng đãng, không khí trong lành, cảnh quan tuyệt đẹp, tạo nên một môi trường hoàn toàn cuốn hút và thoải mái cho con người mỗi khi có dịp đến chùa. Hàng ngàn cây cảnh các loại được đặt và trồng trong khuôn viên nhà chùa và quanh chùa tạo nên một không gian xanh vừa đẹp mắt vừa làm cho không khí trong lành hơn.
Có thể nói ở Chùa Ba Vàng sạch đến từng… centimet. Ngày nào cũng có các phật tử lau chùi, quét dọn, làm vệ sinh tại chùa. Họ dùng chổi quét sạch mọi chỗ, dùng khăn lau sạch từng ô cửa kính, từng cánh cửa, từng mặt bàn, từng chiếc ghế… Cẩn thận, cần mẫn làm việc không chỉ bằng kỹ năng mà còn bằng cái tâm của mình. Vì thế ngôi chùa thiêng Ba Vàng lúc nào cũng là nơi vừa trang nghiêm, vừa linh nghiệm và vừa sạch sẽ, thoáng mát về mùa hè, ấm cúng về mùa đông. Bất cứ một du khách hay một đệ tử nào khi về với chùa Ba Vàng đều cảm kích về chùa, đều cảm phục Nhà sư trụ trì và các tăng, ni, phật tử của chùa dầy công tu tạo và gìn giữ ngôi chùa được như vậy.
Nhưng đến với Chùa Ba Vàng, ta không chỉ được đắm mình trong một không gian trong lành về môi trường sống, mà còn được sống trong một môi trường tâm linh chân – thiện – mỹ, với những thể hiện tinh hoa của Văn hóa Phật giáo Việt Nam.
Tính nghiêm túc trong tu tập, trong cúng lễ và thái độ điềm đạm, ân cần, trọng tình, nặng nghĩa yêu thương của các tăng, ni luôn làm ấm lòng phật tử thập phương khi dành thời gian đến với Chùa. Điều đó giúp cho du khách và các phật tử thực sự có được một tâm hồn, một trạng thái tinh thần thanh thản, thư thái và tĩnh tại; tạo nên những thời khắc "thoát tục" nhẹ nhàng để hướng thiện nhiều hơn… Các nhà sư, các tăng, ni của Chùa Ba Vàng mà tiêu biểu là Nhà sư Trụ trì Chùa - Đại đức Thích Trúc Thái Minh, chính là những người chủ trì tạo dựng nên môi trường văn hóa Phật giáo tốt đẹp ở Chùa.
Trong không gian rộng lớn, du khách có thời gian thưởng ngoạn và lần lượt chiêm bái Đại Hùng Bảo Điện, lầu Chuông, lầu Trống, hành lang La Hán ở hai bên chùa, nhà bảo tàng, thư viện, khu hà tăng… Rồi đứng trên sân chùa, phóng tầm mắt ra xa là rừng thông bạt ngàn xanh tốt, vi vu trong gió; xa chút nữa là những ngọn núi nhấp nhô nối tiếp và dòng sông Bạch Đằng gợn sóng bên những mái nhà ẩn hiện trong sắc xanh của rừng… Từ trên cao lộng gió, trước không gian khoáng đạt và thanh tịnh, lắng lòng mình trước cửa Phật, mọi ưu phiền của khách hành hương phút chốc như được xua tan, như được hóa giải để chỉ còn lại một tâm hồn thật thư thái, thật nhẹ nhàng, lắng đọng bao tình cảm yêu thương với con người và với cuộc đời./.
