Nguyên là Phó Viện trưởng Viện Khoa học và Công nghệ Môi trường, Đại học Bách khoa Hà Nội, suốt chiều dài sự nghiệp với những dấu ấn đáng nhớ, GS.TS. Đặng Thị Kim Chi đã vinh dự nhận hàng loạt giải thưởng lớn trong sự nghiệp như Giải thưởng Kovalepskaia, Giải thưởng Môi trường Việt nam, Giải thưởng Nhân tài Đất Việt 2019 trong lĩnh vực môi trường…
Giáo sư, Tiến sĩ Đặng Thị Kim Chi
… Đến với nghề từ kỷ niệm về chiếc cổng Parabol và chiếc áo vinilon…
GS.TS Đặng Thị Kim Chi sinh ra trong một gia đình giàu truyền thống hiếu học, bà là con gái của GS.BS Đặng Vũ Hỷ - một trong những nhà khoa học đầu tiên của Việt Nam được tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh về Khoa học và Công nghệ (năm 1996). Ngày đó, GS. Đặng Vũ Hỷ rất muốn cô Chi đi theo ngành y chứ không phải theo học Trường Đại học Bách khoa Hà Nội để trở thành kỹ sư. GS. Kim Chi hồi tưởng lại thời thanh xuân khi mà ngày ấy đất nước còn chìm trong bom đạn chiến tranh. Giống như các bạn đồng trang lứa, cô Chi đã nộp đơn xung phong đi bộ đội nhưng bị từ chối, bởi vì khi đó đất nước cần những thanh niên đã tốt nghiệp phổ thông (lớp 10), được đào tạo để chuẩn bị cho công cuộc xây dựng đất nước khi chiến tranh kết thúc. Một hôm vô tình đi qua Trường Đại học Bách khoa, cô Chi thấy ấn tượng với chiếc cổng Parapol của ngôi trường này. Khi trở về nhà, cô ngay lập tức tìm hiểu, đọc tài liệu thì biết đó là trường đại học khoa học kỹ thuật lớn nhất của Việt Nam thời bấy giờ đang được Liên Xô viện trợ giúp đỡ xây dựng. Chỉ từ một suy nghĩ giản đơn khi nhìn thấy chiếc áo vinilon là đồ rất quý và lạ, trong lúc mọi người đều mặc áo vải thô, vải sợi nhưng áo vinilon vừa nhẹ, giặt nhanh lại không nhàu. Vì vậy, cô Chi nảy sinh ý tưởng muốn tìm hiểu và học ngành Kỹ thuật hóa học để tìm hiểu xem vinilon là gì và được sản xuất thế nào? Biết được ý định đó của con gái, GS.BS Đặng Vũ Hỷ cũng tôn trọng nguyên vọng của cô và ông dặn dò: “Làm gì cũng là làm, nhưng con hãy chọn việc có ích cho đời” và người cha đáng kính tiễn cô đi lên khu sơ tán của Trường Đại học Bách Khoa để theo học ở đó.
Khi theo học ngành Kỹ thuật Hóa học, bước ngoặt đưa GS. Kim Chi trở thành nhà khoa học trong lĩnh vực môi trường bắt đầu từ năm 1971, khi cô Chi nhận bằng tốt nghiệp Kỹ sư hóa học - Trường Đại học Bách khoa loại ưu và được giữ lại giảng dạy tại trường bộ môn Hoá kỹ thuật các chất vô cơ. GS. Kim Chi cho biết, giai đoạn sau năm 1975 khi đất nước thống nhất và bước vào thời kỳ xây dựng và phát triển kinh tế sau chiến tranh, vấn đề đặt ra lúc này nếu chỉ tập trung phát triển kinh tế mà không quan tâm bảo vệ môi trường thì hậu quả rất nghiêm trọng. Lãnh đạo nhà trường, chủ nhiệm khoa Hóa thời đó thấy cần thiết phải đào tạo ngành mới là Kỹ thuật bảo vệ môi trường tại Đại học Bách Khoa Hà Nội. Nhưng vì là ngành mới, để thành lập được đơn vị đào tạo cần người đi nghiên cứu, học tập nên GS. Chi may mắn được lãnh đạo nhà trường tin tưởng gửi đi học, mục đích là để đào tạo kỹ sư ngành kỹ thuật bảo vệ môi trường ở Việt Nam. Khi được giao nhiệm vụ chính cô Chi lúc đó cũng không hình dung được ngành đó là như thế nào. Bởi nói là được cử đi học nhưng để đi được cũng không hề dễ dàng vì trước đó, cô Chi và các ứng viên phải trải qua một kỳ thi rất căng thẳng ở Việt Nam để được làm nghiên cứu sinh. Sau khi đã trúng tuyển và mất 1 năm học tiếng, năm 1978, GS. Kim Chi được gửi sang Cộng hòa dân chủ Đức để thực hiện trọng trách được nhà trường giao phó.
Trong những năm tháng học tập, nghiên cứu ở nước Đức xa xôi, cô Chi đã học hỏi được rất nhiều điều tốt đẹp về phong cách sống cũng như kinh nghiệm hoạt động khoa học và đào tạo. Về chuyên môn, Kỹ thuật Bảo vệ môi trường là một ngành học rất mới. Ngay chính ở Việt Nam mọi người cũng chưa hiểu thế nào là khoa học và kỹ thuật bảo vệ môi trường và bản thân cô Chi cũng không được đào tạo những kiến thức liên quan vì vậy khi bắt đầu có rất nhiều vất vả. Những ngày đầu tiên đi học, song song với thực hiện triển khai các nghiên cứu, cô Chi cũng phải học lại kiến thức cơ bản về khoa học và công nghệ bảo vệ môi trường. Có những đợt phải làm thí nghiệm liên tục, cô phải đến trường khi đèn đường chưa tắt và trở về thì đèn đường đã bật.
Mặc dù nhận được sự giúp đỡ rất nhiều của các thầy cô giáo và bạn bè, nhưng cũng không tránh khỏi những ngày khó khăn khi thí nghiệm không ra kết quả, đề tài sai sót phải chạy lại thí nghiệm hoặc thay đổi, bổ sung nội dung hướng nghiên cứu. Những lúc như vậy, cô Chi lại suy nghĩ rất nhiều, cô cảm thấy buồn và tủi thân, thậm chí có lúc muốn bỏ cuộc, nhưng sau đó tự nhủ thấy phải không ngừng nỗ lực, cố gắng nếu muốn đạt được thành công. GS. Kim Chi tự nhủ, quê hương Việt Nam đang rất cần có những chuyên gia trong lĩnh vực bảo vệ môi trường. Cô nhớ lại ngày lên đường sang Đức du học, hình ảnh chồng bế đưa con trai nhỏ vẫy tay tạm biệt và tin tưởng cô sẽ hoàn thành nhiệm vụ. Cô Chi cũng hồi tưởng lại lời cha khi tiễn mình lên đường đi học đại học: “Việc học là suốt cả cuộc đời, hãy luôn cố gắng con nhé”. Lời dặn ấy theo GS. Kim Chi suốt những ngày ở nơi sơ tán của Trường Đại học Bách khoa cho đến khi làm nghiên cứu sinh ở nước bạn xa xôi. Sau bao nỗ lực, phấn đấu, đến năm 1982, cô Chi bảo vệ thành công luận án Tiến sĩ và trở về nước.
…Nhà giáo, nhà khoa học thuộc lĩnh vực khoa học và công nghệ môi trường, người phụ nữ đảm đang, chu toàn của gia đình…
Trở về nước, GS. Đặng Thị Kim Chi vẫn nhận được nhiều lời khuyên ở lại làm việc tại Đức. Mặt khác giáo sư hướng dẫn cũng nhắc nhở cô nếu muốn trở lại Việt nam, làm việc tại trường đại học, cần đi thực tế ở nhà máy khoảng vài năm để tiếp cận với triển khai các kỹ thuật, công nghệ xử lý tại các nhà máy, để có đủ kinh nghiệm thực tế kết hợp với những kiến thức khoa học được đào tạo. Đứng trước những ngã rẽ, thử thách ấy, GS. Kim Chi đã quyết định lựa chọn trở về Việt Nam, về Hà Nội thân yêu , về với gia đình và được chào đón bởi sự hân hoan của mọi người khi Trường Đại học Bách khoa sắp mở ra một ngành khoa học kỹ thuật mới. Nhưng ngày đó vì hoàn cảnh không cho phép nên mong muốn làm việc tại nhà máy đi thực tế lại không được diễn ra, thay vào đó thầy chủ nhiệm khoa đã cho cô Chi tham gia trực tiếp vào các đề tài, dự án về xử lý chất thải, bảo vệ môi trường của các nhà máy. Vậy là cô lại bắt đầu chặng đường mới, vừa giảng dạy ở Bách khoa và đi thực hiện đề tài, thiết kế các giải pháp xử lý và triển khai ngay vào thực tế của nhà máy. Dần dần qua mỗi lần đi, mỗi lần hoàn thành đề tài dự án tại các nhà máy thì cô Chi lại trưởng thành hơn, kinh nghiệm hơn, và đến nay đã là một chuyên gia về lĩnh vực khoa học và công nghệ môi trường của đất nước với bề dày hơn 40 năm kinh nghiệm. Theo GS. Kim Chi, hiện nay ngành khoa học và công nghệ bảo vệ môi trường đã đáp ứng nhu cầu thực tế phát triển của Việt Nam là ngăn chặn ô nhiễm môi trường tác động xấu đến hệ sinh thái và con người.
GS.TS. Đặng Thị Kim Chi trong phòng thí nghiệm của ĐH Bách khoa Hà Nội. Ảnh: Hust
Là một nhà khoa học tâm huyết đã gắn trọn sự nghiệp với các dự án, đề tài nghiên cứu hay những chuyến đi thực tế, GS.TS Đặng Thị Kim Chi vẫn luôn cố gắng sắp xếp thời gian, không để áp lực công việc làm ảnh hưởng đến trách nhiệm thiên phú của người phụ nữ trong gia đình. Theo cô Chi, hạnh phúc gia đình giống như căn bếp ấm lửa, lửa có ấm hay không là do bàn tay người phụ nữ, và mọi người không nên mặc định phụ nữ làm nghiên cứu là cứng nhắc, vụng về. GS. Chi cho biết: Trong cuộc sống, ai cũng mong muốn được trọn vẹn mọi mặt nhưng điều này là không thể, nên biết “nâng lên đặt xuống” điều mình cần và có những thứ phải nên bớt lại. Bởi vì chỉ khi ta biết đủ thì cuộc sống sẽ thoải mái hơn rất nhiều. Từ truyền thống gia đình, GS. Kim Chi quan niệm vợ chồng là chuyện cả cuộc đời nên phải biết nhường nhịn nhau. Người nhường nhịn là người thắng, thắng ở đây là giữ được cả gia đình chứ không phải thắng trong cuộc tranh luận giữa hai người. Đối với phụ nữ, khi luôn phải cố gắng cân bằng giữa công việc và gia đình trong cuộc sống, GS. Chi cho rằng chúng ta cần luôn cố gắng sắp xếp, vun vén bởi nếu dành toàn thời gian cho công việc, chắc chắn chuyện gia đình sẽ vướng, không vướng chuyện chồng thì con cái cũng không được dạy bảo đến nơi đến chốn. Không ai cấm người phụ nữ đi làm hay bắt phải ở nhà nhưng chúng ta nên biết lùi một chút để có được nhiều thứ ý nghĩa lớn lao hơn, đến lúc đó thì là ta tiến chứ không phải lùi.
Theo GS.TS Đặng Thị Kim Chi, dù ở thời đại nào thì vai trò của người phụ nữ trong gia đình vẫn là người quán xuyến mọi việc trong nhà. Dù ở xã hội hiện đại phụ nữ không chỉ làm nội trợ mà được vươn ra ngoài xã hội, được cống hiến, lao động theo khả năng của mình. Nhưng thiên chức của phụ nữ vẫn là một người mẹ, chăm sóc con cái, giữ lửa gia đình, chúng ta không thể phó mặc chuyện đó cho chồng. Người chồng có thể chia sẻ việc nhà nhưng phụ nữ không nên quên đi thiên chức của mình. Vì vậy, dù có làm gì thì phụ nữ vẫn cần có một tổ ấm gia đình. Để đạt được cả 2 thì phụ nữ phải biết phân chia quỹ thời gian và mức độ quan tâm một cách phù hợp. Có những lúc phải biết rút lui, từ chối, gác lại những công việc để dành thời gian giữ tổ ấm của mình. Lúc trẻ chúng ta hăng say chạy theo những hoài bão quá lớn và xem nhẹ chuyện gia đình là không nên và càng về già chúng ta sẽ lại càng thấy gia đình là nền tảng cực kỳ quan trọng.
Với GS.TS. Đặng Thị Kim Chi, dù thời gian hạn hẹp, nhưng cô cho rằng vẫn phải quan tâm đến nữ công gia chánh, không thể về đến nhà cơm nước đã xong xuôi hay làm món gì mình cũng không biết. Cô Chi chia sẻ, vào những dịp ngày Nhà giáo Việt Nam, cô sẽ dành thời gian vào bếp, làm xôi ngũ vị theo công thức học được từ mẹ. Món xôi rất đơn giản chỉ gồm: xôi, đậu xanh, vừng, dừa, đường nhưng khi biết chế biến sẽ trở thành món ăn rất lạ miệng. Hay như mỗi dịp Tết, cô Chi cũng thường làm mứt quất nguyên quả, mứt vẫn còn cả lá, cuống và màu vàng của quất do mẹ chồng hướng dẫn từ cách đây hàng chục năm. GS.TS. Đặng Thị Kim Chi cho rằng, trong gia đình, dù có những lúc bận rộn, cũng có lúc đi xa nhưng người phụ nữ cũng cần là người kết nối thế hệ trước và sau, chú ý đến truyền thống vì đó là nơi để con cháu, gia đình, họ hàng học hỏi, chia sẻ, quan tâm lẫn nhau.
