Biết đến ông qua nhiều dấu ấn đóng góp ý nghĩa và quan trọng với ngành y tế, đặc biệt là chuyên ngành dịch tễ học, tôi có dịp thực hiện một bút ký ngắn khắc họa chân dung một nhà giáo, nhà khoa học đáng kính. Ông là GS.TS Phạm Ngọc Đính - nguyên Chủ nhiệm Bộ môn Dịch tễ học Quân sự, Học viện Quân y; nguyên Phó Viện trưởng Viện Vệ sinh dịch tễ Trung Ương, Thành viên Hội đồng Đạo đức, Bộ Y tế.
GS.TS Phạm Ngọc Đính sinh năm 1947 trong một gia đình Nho giáo giàu truyền thống hiếu học tại Vũ Thư, Thái Bình. Kế thừa và phát huy truyền thống đó, ngay từ khi còn nhỏ, dù phải lớn lên trong hoàn cảnh đất nước còn đang trong đạn bom chiến tranh nhưng ông vẫn luôn miệt mài, nỗ lực học tập. Thời phổ thông từng theo học tại mái trường Lê Hồng Phong danh tiếng của Nam Định, ông là một trong những học sinh của niên khóa 1962 -1965 có mặt trong đội tuyển học sinh giỏi văn của trường đi thi miền Bắc. Tốt nghiệp phổ thông hệ 10 năm, ông được tuyển vào trường Đại học Quân y (nay là Học viện Quân y). Năm tháng ở đại học, chàng trai trẻ luôn say mê học tập, nghiên cứu và tích lũy hành trang tri thức cho chặng đường phía trước.
GS.TS Phạm Ngọc Đính tham dự hội nghị về cúm A/H5N1 tại Geneva, Thụy Sĩ năm 2005.
Sau khi ra trường giữa năm 1972, Phạm Ngọc Đính đã tham gia một lớp chuyên khoa về truyền nhiễm với các chuyên gia Liên Xô (cũ). Hoàn thành khóa học, ông có mặt trong Đội phòng chống bệnh sốt rét của ĐH Quân y, phục vụ công tác thu dung, điều trị thương bệnh binh từ các chiến trường trở về Quân khu 3 và 4. Giai đoạn này, ông đã bắt tay thực hiện công trình khoa học đầu tiên có tên “Nhận xét và đánh giá hiệu quả điều trị sốt rét dai dẳng, tái phát ở thương bệnh binh bằng viên F2 và F3”. Năm 1976, khi đất nước đã ra khỏi chiến tranh những vẫn cần những trí thức có trình độ cho việc xây dựng quân đội lâu dài, ông được cử sang Hungary làm NCS chuyên ngành Dịch tễ học – Vi sinh. Sau 5 năm miệt mài học và hành, ông đã bảo vệ thành công luận án Phó tiến sĩ (nay là TS) Y khoa vào cuối năm 1980 tại Viện Hàn lâm Khoa học Hungary. Về nước, ông tiếp tục công tác đào tạo và nghiên cứu tại Học viện Quân y.
Nhìn lại chặng đường hơn 30 năm cống hiến trên cương vị nhà giáo, nhà khoa học tại Học viện Quân y, tại Cục Quân y, rồi Viện Vệ sinh dịch tễ Trung ương, GS. Phạm Ngọc Đính đã để lại những dấu ấn thật sâu đậm với ngành y tế. Ông đã đảm nhiệm qua nhiều cương vị trong ngành như: Phó Chủ nhiệm Bộ môn; Chủ nhiệm Bộ môn Dịch tễ học Quân sự của Học viện Quân y, Trưởng phòng Khoa học – Huấn luyện của Cục Quân y; Phó Viện trưởng Viện Vệ sinh Dịch tễ TƯ kiêm Bí thư Đảng ủy Viện; Chủ tịch Hội đồng Chức danh Giáo sư cơ sở Viện VSDT TƯ; Chủ tịch Hội đồng Đạo đức của Viện VSDT TƯ; Ủy viên Hội đồng Khoa học của Bộ Y tế; Ủy viên Hội đồng Đạo đức của Bộ Y tế. Dù ở bất cứ cương vị nào từng phụ trách, GS. Đính cũng luôn tận tâm, có trách nhiệm và hết lòng cống hiến vì thành quả chung của đơn vị.
Là một nhà y học yêu nghề, GS.TS Phạm Ngọc Đính đặc biệt say mê chuyên ngành Dịch tễ học. Nhiều năm qua, ông tập trung theo đuổi các hướng nghiên cứu gồm Dịch tễ học các bệnh truyền nhiễm; Dịch tễ học tình trạng nhiễm chất độc hóa học; Dịch tễ và Phòng chống tác nhân, vũ khí sinh học. Đến nay, GS. Đính là chủ nhiệm của 4 đề tài NCKH cấp Bộ và tương đương, tham gia nhiều đề tài cấp Bộ, cấp Nhà nước khác. Ngoài ra, ông còn là tác giả của gần 100 bài báo và báo cáo khoa học đã công bố, trong đó có 11 bài xuất bản ở các Tạp chí nước ngoài; là chủ biên, đồng chủ biên và tham gia viết 26 đầu sách các loại bao gồm sách giáo khoa - giáo trình, sách tham khảo, chuyên khảo…Những công trình khoa học tiêu biểu của GS. Đính có thể kể đến như: Nghiên cứu đặc điểm dịch tễ bệnh sốt rét ở các binh đoàn trồng cao su ở Tây Nguyên, 1990-1994; Dịch tễ học, lâm sàng dị dạng bẩm sinh và bất thường thai sản ở cộng đồng dân cư sống trong khu vực nhiễm chất độc da cam dioxin, 1995-1997; Dịch tễ học và một số biện pháp kỹ thuật phòng chống tác nhân của vũ khí sinh học, 1998-2000; Đặc điểm dịch tễ học, lâm sàng và căn nguyên viêm não cấp do virus, 2005 – 2006; Dịch tễ và biện pháp chủ động phòng chống hiệu quả dịch bệnh SARS, 2003-2004; Các yếu tố nguy cơ nhiễm virus cúm gia cầm A/H5N1, 2004-2007; … Ngoài những bộ sách giáo khoa về Dịch tễ học cho bậc đại học và sau đại học, GS.Đính đã chủ biên và tham gia viết một số đầu sách có giá trị được nhiều đồng nghiệp trong ngoài nước tham khảo như: Viêm gan virus B và D (2002, tái bản 2008, đạt giải C, Giải thưởng Sách Việt Nam 2009), Thử nghiệm lâm sàng vắc xin tại Việt Nam, 2011; Giám sát và Kiểm soát viêm gan virus, 2017; Khuyến cáo lịch tiêm chủng xắc xin cho mọi lứa tuổi ở Việt Nam, 2020.
Trong công tác đào tạo, ngoài việc tham gia giảng dạy cho các lớp đại học, sau đại học tại Học viện Quân y và Viện VSDT TƯ, hay làm cán bộ thỉnh giảng của một số trường Đại học Y Dược trong nước, GS.TS Phạm Ngọc Đính còn trực tiếp hướng dẫn cho nhiều NCS làm luận văn, luận án về chuyên ngành Dịch tễ và Y tế công cộng. Cho đến nay, ông đã hướng dẫn 15 NCS bảo vệ thành công luận án TS, 5 học viên bảo vệ thành công luận văn Thạc sĩ, CK II…
GS.TS Phạm Ngọc Đính cùng đồng nghiệp tại Hội nghị tiêm chủng mở rộng, Manila, Philippines năm 2004.
Được biết đến là một trong những nhà thực hành dịch tễ học hàng đầu của Việt Nam, suốt hành trình làm việc không ngơi nghỉ, GS.TS Phạm Ngọc Đính đã dành nhiều tâm huyết cho công tác phòng chống dịch các bệnh truyền nhiễm. Khởi đầu với loạt công việc trực tiếp điều trị cho thương bệnh binh mắc sốt rét dai dẳng và sốt rét ác tính ở những vùng nguy cơ cao. Tiếp theo, ông dành nhiều thời gian cho những chuyến công tác phòng, chống dịch tả, thương hàn, ly trực trùng ở các đơn vị bộ đội thuộc khu vực đồng bằng; phòng chống bệnh sốt mò, sốt “nổi hạch”, dịch hạch, sốt xắn khuẩn mảnh, viêm não, viêm màng não mủ…cho bộ đội và nhân dân ở vùng miền núi và trung du phía Bắc và Tây Nguyên. Sau này với cương vị người phụ trách công tác phòng chống dịch ở khu vực miền Bắc, GS.Đính đã tham gia chỉ đạo việc phát hiện, kiểm soát dịch bệnh SARS (2003), dịch cúm A/H5N1 (2004-2007), sốt xuất huyết, tay – chân – miệng, bệnh viêm não Nhật Bản. Ông cũng đã từng có những ý kiến khá xác đáng cho ngành trong công cuộc phòng chống đại dịch Covid-19. Ngoài ra, ông đã góp công sức không nhỏ trong duy trì diện bao phủ tiêm chủng mở rộng và giữ vững tỷ lệ cao tiêm chủng cao 11 loại vắc xin cho trẻ em ở khu vực các tỉnh miền Bắc…Sau khi nghỉ quản lý năm 2008, ông còn tham gia hoạt động ở nhiều tổ chức xã hội – nghề nghiệp y học, với cương vị Phó Chủ tịch Hội Kiểm soát Nhiễm khuẩn Hà Nội (2008 – 2012); Phó Chủ tịch thường trực Hội Y học Dự phòng Việt Nam (2012 – 2016); Phó TBT Tạp chí Y học Dự phòng (2012-2015).
Gắn bó và cống hiến trọn cả cuộc đời và sự nghiệp cho ngành y tế nước nhà, GS.TS Phạm Ngọc Đính đã vinh dự được Đảng, Nhà nước trao tặng nhiều danh hiệu, phần thưởng cao quý như: Huân chương Lao động hạng Ba; Huân chương Chiến công hạng Nhất, hạng Nhì; Huân chương Chiến sỹ Vẻ vang hạng Nhất, hạng Nhì, hạng Ba; Danh hiệu Nhà giáo Ưu tú; Huy hiệu 50 năm tuổi Đảng…Trên tất cả, với GS.TS Phạm Ngọc Đính, thành quả, sự ghi nhận bình dị mà thật lớn lao với hành trình làm việc, nghiên cứu không ngừng nghỉ đã qua của ông chính là sự tin yêu của nhân dân, sự quí trọng của đồng nghiệp và tấm lòng kính trọng, tri ân của các thế hệ học trò của Ông.
