Mặc dù diễn ra trong bối cảnh đất nước và thế giới đối mặt với nhiều biến động khó khăn, phức tạp, nhưng với quyết tâm đổi mới và tinh thần 5T: Tận tâm - Tận lực - Tích cực - Tâm huyết - Trách nhiệm, Quốc hội khóa XV nhiệm kỳ 2021 - 2026 đã hoạt động hiệu lực, hiệu quả, thực hiện đầy đủ và hoàn thành xuất sắc các chức năng của Quốc hội bao gồm: công tác lập pháp, quyết định các vấn đề quan trọng của đất nước vào giám sát tối cao đối với toàn bộ hoạt động của Nhà nước theo quy định của Hiến pháp và pháp luật.
Nhà Quốc hội nước CHXHCN Việt Nam. Ảnh: TL
Về hoạt động của Quốc hội, Báo cáo Chính trị Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng nêu rõ: Tiếp tục xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam của Nhân dân, do Nhân dân và vì Nhân dân, do Đảng lãnh đạo là nhiệm vụ trọng tâm của đổi mới hệ thống chính trị. Nâng cao năng lực, hiệu lực, hiệu quả hoạt động của Nhà nước… Tiếp tục đổi mới tổ chức và hoạt động của Quốc hội, bảo đảm Quốc hội thực sự là cơ quan đại biểu cao nhất của nhân dân, cơ quan quyền lực nhà nước cao nhất. Đổi mới phương thức, nâng cao chất lượng và hiệu quả hoạt động, phát huy dân chủ, pháp quyền, tăng tính chuyên nghiệp trong tổ chức và hoạt động của Quốc hội, trong thực hiện chức năng lập pháp, quyết định những vấn đề quan trọng của đất nước và giám sát tối cao. Tiếp tục đổi mới, nâng cao chất lượng quy trình lập pháp, tập trung xây dựng, hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa; tôn trọng, bảo đảm, bảo vệ quyền con người, quyền công dân; hoàn thiện cơ chế bảo vệ Hiến pháp, cơ chế giám sát, lấy phiếu, bỏ phiếu tín nhiệm đối với những người giữ chức vụ do Quốc hội, Hội đồng nhân dân bầu hoặc phê chuẩn. Thiết lập đồng bộ, gắn kết cơ chế giám sát, phản biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc, các tổ chức chính trị - xã hội và nhân dân. Bảo đảm tiêu chuẩn, cơ cấu, nâng cao chất lượng đại biểu Quốc hội, tăng hợp lý số lượng đại biểu hoạt động chuyên trách; giảm số lượng đại biểu công tác ở các cơ quan hành pháp, tư pháp... Đổi mới Quốc hội trên cả 3 lĩnh vực lập pháp, giám sát và quyết định vấn đề quan trọng của đất nước.
Thời gian qua, việc đổi mới cơ cấu tổ chức và phương thức hoạt động của Quốc hội đã được tiến hành chặt chẽ, đồng bộ, có định hướng mục tiêu rõ ràng, bước đi chắc chắn. Nhờ vậy đã khẳng định vị thế, vai trò của Quốc hội và nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động của cơ quan quyền lực nhà nước cao nhất, cơ quan đại biểu cao nhất của nhân dân. Gần 5 năm qua của Quốc hội khóa XV đã để lại nhiều thành tựu và dấu ấn nổi bật, đó cũng là trách nhiệm lớn lao của các đại biểu trước đồng bào, cử tri cả nước.
Quốc hội khóa XV diễn ra trong bối cảnh đất nước và thế giới đối mặt với nhiều biến động, đặc biệt là đại dịch COVID-19, những thách thức kinh tế toàn cầu và yêu cầu cấp thiết về đổi mới hệ thống pháp luật, thể chế. Nhưng với tinh thần “Đoàn kết, sáng tạo, hành động và phát triển”, Quốc hội khóa XV đã có nhiều đổi mới quan trọng và để lại những dấu ấn đặc biệt qua các kỳ họp. Điều đó được thể hiện rõ nét ở các mặt sau:
1.Đổi mới về tổ chức và phương thức hoạt động: Ngay từ kỳ họp đầu tiên, Quốc hội khóa XV đã thích ứng nhanh chóng với hoàn cảnh dịch bệnh, tổ chức kỳ họp theo hình thức trực tuyến kết hợp trực tiếp – một hình thức linh hoạt, hiệu quả và chưa từng có tiền lệ. Việc ứng dụng công nghệ thông tin đã giúp Quốc hội duy trì hoạt động thông suốt, thể hiện tinh thần đổi mới và hiện đại hóa. Ngoài ra, Quốc hội đã triển khai thí điểm việc rút ngắn thời gian họp mà vẫn đảm bảo chất lượng, ví dụ như chia kỳ họp thành hai đợt, có thời gian để đại biểu nghiên cứu kỹ tài liệu, góp phần nâng cao hiệu quả giám sát và lập pháp.
Phương thức hoạt động của Quốc hội có bước chuyển mạnh mẽ từ Quốc hội “tham luận” sang Quốc hội “tranh luận”; tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin, góp phần nâng cao tính chuyên nghiệp, chất lượng, hiệu quả trong hoạt động của Quốc hội. Quốc hội đã hoàn thiện khung pháp lý để tiếp tục đổi mới, nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động theo hướng phát huy dân chủ, pháp quyền, chuyên nghiệp, hiệu quả.
Trong quá trình hoạt động, công tác chất vấn cũng là một trong những nội dung được đổi mới theo hướng thiết thực, hiệu quả. Chẳng hạn, tại Kỳ họp thứ 6 (diễn ra trong 22,5 ngày, chia làm 02 đợt, đợt 1 từ ngày 23/10 đến ngày 10/11; đợt 2 từ ngày 20 đến ngày 29/11/2023), việc chất vấn tại Kỳ họp này không tiến hành theo nhóm vấn đề được thông báo trước đối với một số bộ, ngành như tại các kỳ họp thông thường khác mà chất vấn mang tính toàn diện. Quốc hội tiến hành chất vấn đối với tất cả các lĩnh vực, chia theo 4 nhóm lĩnh vực có sự liên kết, tương tác với nhau gồm: (1) nhóm lĩnh vực kinh tế tổng hợp (kế hoạch và đầu tư, tài chính, ngân hàng); (2) nhóm lĩnh vực kinh tế ngành (công thương, nông nghiệp và phát triển nông thôn, giao thông vận tải, xây dựng, tài nguyên và môi trường); (3) nhóm lĩnh vực văn hoá - xã hội; (4) nhóm lĩnh vực quốc phòng, an ninh, nội chính, tư pháp, kiểm toán. Qua đó, đã chất vấn các thành viên Chính phủ, tư lệnh các ngành về việc thực hiện một số nghị quyết của Quốc hội khóa XIV về giám sát chuyên đề, chất vấn cũng như Nghị quyết của Quốc hội về giám sát chuyên đề, chất vấn từ đầu nhiệm kỳ khóa XV đến hết Kỳ họp thứ 4. Hoạt động chất vấn thực chất đã giúp cho các cấp, ngành (thông qua người đứng đầu) nhận biết đầy đủ những mặt được, mặt chưa được của cấp, ngành mình để từ đó có nhữnng giải pháp cụ thể khắc phục hạn chế, phát huy mặt tốt để thúc đẩy sự phát triển thực chất.
2.Hoạt động lập pháp chất lượng, kịp thời: Trong các kỳ họp, Quốc hội khóa XV đã thông qua nhiều luật, nghị quyết quan trọng, góp phần hoàn thiện hệ thống pháp luật và thể chế phát triển. Tính đến ngày 15 tháng 7 năm 2025, Quốc hội khóa XV đã thông qua 34 luật và 14 nghị quyết quy phạm pháp luật, cùng với 17 nghị quyết điều hành kinh tế, xã hội, theo thông tin từ các kỳ họp trước đó. Cụ thể, tại Kỳ họp thứ 9, Quốc hội khóa XV đã thông qua 7 luật và 7 nghị quyết trong ngày cuối cùng của kỳ họp, và cho ý kiến lần đầu về 6 dự án luật khác. Ngoài ra, tại các kỳ họp trước, Quốc hội cũng đã thông qua một số lượng lớn luật và nghị quyết, bao gồm cả các luật liên quan đến các lĩnh vực quan trọng của đời sống xã hội.
Một số luật được thông qua hoặc sửa đổi có tính cấp bách và sát thực tiễn như: Luật Đất đai (sửa đổi) giúp tháo gỡ điểm nghẽn trong phát triển, quản lý tài nguyên; Luật Khám bệnh, chữa bệnh (sửa đổi) đáp ứng yêu cầu nâng cao chất lượng y tế sau đại dịch; Luật Giao dịch điện tử (sửa đổi) giúp tạo khung pháp lý cho chuyển đổi số quốc gia; Luật Phòng, chống bạo lực gia đình (sửa đổi) thể hiện rõ vai trò nhân văn và bảo vệ quyền con người…
Trong số các kỳ họp, Kỳ họp thứ 9 (bế mạc ngày 27/6/2025 sau 35 ngày làm việc) được đánh giá là kỳ họp lịch sử với khối lượng công việc vô cùng lớn. Điểm nhấn quan trọng nhất của kỳ họp là việc Quốc hội thông qua Nghị quyết sửa đổi, bổ sung 5/120 điều của Hiến pháp. Đây là cơ sở hiến định vững chắc cho việc sắp xếp tinh gọn tổ chức bộ máy, hoàn thiện mô hình chính quyền địa phương hai cấp (cấp tỉnh và cấp dưới tỉnh) đồng thời khẳng định rõ hơn vai trò của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và Công đoàn Việt Nam trong hệ thống chính trị.
Kỳ họp thứ 9 cũng thông qua 34 luật và 34 nghị quyết. Kỳ họp đã dành nhiều thời gian để thảo luận về các vấn đề kinh tế - xã hội và Ngân sách nhà nước, thể hiện sự quan tâm đến sự phát triển bền vững của đất nước. Nhiều luật, nghị quyết quan trọng, tạo cơ sở pháp lý cho việc thực hiện các mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội đã được thông qua. Các đại biểu Quốc hội đã tích cực chất vấn các thành viên Chính phủ và các bộ, ngành, góp phần nâng cao trách nhiệm giải trình của các cơ quan nhà nước.
Kỳ họp thứ 9, Quốc hội khóa XV đánh dấu bước chuyển mình căn bản từ lượng sang chất. Không chỉ Chính phủ mà cả Quốc hội cũng làm đêm làm ngày. Kỳ họp đã bàn thảo nhiều vấn đề mới, chưa có tiền lệ như Luật Công nghiệp công nghệ số, các nội dung triển khai Nghị quyết 57 hay về kinh tế tư nhân. Việc hoàn thiện thể chế tại Kỳ họp thứ 9 đã tháo gỡ một phần điểm nghẽn thể chế. Đây là bước tháo gỡ trước mắt để đưa chính sách vào cuộc sống, thực hiện đúng tinh thần đột phá về thể chế, khoa học công nghệ. Mục tiêu là giúp kinh tế năm 2025 đạt 8% và tạo tiền đề để những năm tiếp theo tăng trưởng hai con số…
Với mục tiêu tháo gỡ các điểm nghẽn, tạo động lực mới cho tăng trưởng, Quốc hội đã ban hành các nghị quyết mang tính đột phá. Nổi bật là Nghị quyết về cơ chế, chính sách đặc biệt tạo đột phá trong xây dựng và tổ chức thi hành pháp luật và Nghị quyết về cơ chế, chính sách đặc biệt phát triển kinh tế tư nhân. Đây được xem là "cú hích" quan trọng, giải phóng nguồn lực cho khu vực kinh tế năng động này. Nhiều chính sách an sinh xã hội, tháo gỡ khó khăn cho sản xuất kinh doanh cũng được quyết nghị, như giảm thuế giá trị gia tăng, miễn thuế sử dụng đất nông nghiệp, miễn giảm học phí cho trẻ mầm non và học sinh phổ thông, đã được thông qua…
3.Tăng cường giám sát tối cao và trách nhiệm giải trình: Một điểm nổi bật trong hoạt động giám sát là việc tổ chức các phiên chất vấn “nóng”, công khai và sát thực tế. Các phiên chất vấn và trả lời chất vấn được cử tri cả nước quan tâm, với sự tham gia thẳng thắn, trách nhiệm từ các đại biểu và sự cam kết hành động từ các thành viên Chính phủ.
Trong thực hiện nhiệm vụ xây dựng pháp luật, các cơ quan của Quốc hội nêu cao trách nhiệm từ khâu thẩm tra đến tiếp thu, chỉnh lý các dự án, dự thảo, bảo đảm phù hợp với các quy định của Hiến pháp, sự đồng bộ, thống nhất của hệ thống pháp luật. Kết quả của hoạt động lập pháp tiếp tục khẳng định vai trò quan trọng của Quốc hội trong việc xây dựng, hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa.
Quốc hội khóa XV cũng đã tiến hành nhiều cuộc giám sát chuyên đề có trọng tâm, trọng điểm, như: Giám sát về công tác phòng, chống dịch COVID-19; Giám sát việc thực hiện các chính sách hỗ trợ phục hồi kinh tế; Giám sát về đất đai, y tế, giáo dục – những lĩnh vực thiết yếu đang còn nhiều bất cập…
Tại Kỳ họp thứ 6, lần đầu tiên Quốc hội tiến hành giám sát giữa kỳ và tiến hành giám sát tích hợp cả 3 Chương trình mục tiêu quốc gia lớn. Chuyên đề giám sát này toàn diện, quy mô rộng, độ phức tạp cao, bao trùm nhiều luật, chính sách, ảnh hưởng đến đời sống của mọi người dân, đặc biệt là vùng sâu, vùng xa, biên giới và hải đảo, vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi. Mục tiêu của giám sát này hướng đến chính là nhằm kịp thời tháo gỡ những bất cập, vướng mắc của cả 3 Chương trình mục tiêu quốc gia đặc biệt quan trọng của đất nước. Qua đó tạo sự chuyển biến mạnh mẽ trong toàn hệ thống, vì giám sát là khâu trọng tâm, then chốt để nâng cao hiệu lực, hiệu quả của hoạt động Quốc hội. Nhờ vậy, tại Kỳ họp thứ 6, Quốc hội đã thông qua Nghị quyết về kết quả giám sát chuyên đề với nhiều nội dung quan trọng, nhiều kiến nghị, giải pháp để đẩy nhanh tiến độ, nâng cao hiệu quả, chất lượng các Chương trình mục tiêu quốc gia trong thời gian tới.
4.Thể hiện rõ vai trò của đại biểu dân cử và cầu nối với cử tri: Quốc hội khóa XV chú trọng nâng cao năng lực đại biểu, tăng cường tiếp xúc cử tri, lắng nghe tâm tư, nguyện vọng của người dân. Hoạt động chất vấn và tranh luận được đẩy mạnh, thể hiện sự chuyển biến về tư duy và hành động của đại biểu. Bên cạnh đó, việc xây dựng kênh thông tin số, mạng xã hội, các ứng dụng hỗ trợ tương tác với cử tri... cũng được thúc đẩy mạnh mẽ, góp phần nâng cao tính công khai, minh bạch và trách nhiệm giải trình.
Các đại biểu Quốc hội đã tiếp tục phát huy tích cực tinh thần 5T là Tận tâm - Tận lực - Tích cực - Tâm huyết - Trách nhiệm, đã nêu câu hỏi sát thực tế diễn biến của đời sống và nguyện vọng của cử tri với nội dung ngắn gọn, cụ thể, rõ ràng, ít trùng lặp, có đối thoại, tranh luận thẳng thắn, mang tính xây dựng, sử dụng tối đa hiệu quả thời gian để chất vấn và làm rõ vấn đề mà cử tri và Nhân dân quan tâm.
Tại các kỳ họp, các đại biểu Quốc hội dành nhiều thời gian nghiên cứu, tập trung thảo luận kỹ lưỡng, đánh giá tính đồng bộ và sự phù hợp của các dự án, dự thảo với Hiến pháp và đường lối, chủ trương của Đảng, cân nhắc thận trọng về tính hợp lý, khả thi, tác động của các chính sách mới được đề xuất; đặc biệt là yêu cầu bảo đảm tính công khai, minh bạch, chặt chẽ, không tạo kẽ hở cho các hành vi tiêu cực, tham nhũng, lợi ích nhóm, lợi ích cục bộ; bảo đảm sự ổn định, thống nhất trong các quy định của từng dự án, dự thảo và sự thống nhất, đồng bộ của hệ thống pháp luật, góp phần hoàn thiện thể chế phát triển, thúc đẩy, tạo động lực mới, mở đường cho đổi mới sáng tạo, phát triển bền vững.
Ví dụ tại Kỳ họp thứ 6, với tinh thần xây dựng, tâm huyết và trách nhiệm cao với đất nước, đại biểu Quốc hội đã đi thẳng vào các vấn đề còn tồn tại, hạn chế để chỉ rõ trách nhiệm và giải pháp trong quá trình thực hiện các Luật, Nghị quyết của Quốc hội. Đã có 457 lượt đại biểu Quốc hội đăng ký tham gia chất vấn; 152 lượt đại biểu Quốc hội thực hiện quyền chất vấn, trong đó có 39 lượt đại biểu tranh luận. Còn 310 đại biểu chưa được chất vấn và 15 đại biểu đăng ký nhưng chưa được tranh luận, Chủ tịch Quốc hội yêu cầu gửi văn bản chất vấn, cho thấy tinh thần trách nhiệm rất cao của đại biểu Quốc hội đối với đất nước. Đây là lần đầu tiên trong nhiệm kỳ khóa XV, Thủ tướng, tất cả các Phó Thủ tướng Chính phủ và 21 vị Bộ trưởng, Trưởng ngành đã trực tiếp trả lời chất vấn của các vị đại biểu Quốc hội.
Đặc biệt, các đại biểu Quốc hội đã đề xuất và quyết nghị nhiều giải pháp thiết thực, kịp thời, nhất là có giải pháp hữu hiệu để chấn chỉnh, khắc phục ngay tình trạng kỷ luật, kỷ cương chưa nghiêm, né tránh, đùn đẩy, sợ trách nhiệm của một bộ phận cán bộ, công chức trong thực thi công vụ, góp phần hoàn thành các mục tiêu năm 2023, tạo tiền đề thực hiện thắng lợi nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội cho cả giai đoạn 2021- 2025.
5.Đổi mới trong công tác nhân sự và kiện toàn tổ chức: Ngay từ đầu nhiệm kỳ, Quốc hội khóa XV đã bầu ra các chức danh chủ chốt của Nhà nước một cách dân chủ, đúng quy trình và tạo được sự đồng thuận cao. Việc kiện toàn kịp thời nhân sự khi có biến động đã đảm bảo bộ máy hoạt động liên tục, hiệu quả, phục vụ mục tiêu phát triển bền vững đất nước.
Tại kỳ họp thứ 9, Quốc hội đã quyết định các vấn đề quan trọng về công tác tổ chức và nhân sự. Lần đầu tiên Quốc hội thông qua Nghị quyết rút ngắn nhiệm kỳ Quốc hội khoá XV và Hội đồng nhân dân các cấp nhiệm kỳ 2021-2026, đồng thời ấn định ngày bầu cử đại biểu Quốc hội khóa XVI và đại biểu Hội đồng nhân dân các cấp nhiệm kỳ 2026-2031 (là Chủ nhật, ngày 15 tháng 3 năm 2026)…
Quốc hội khóa XV đã và đang thể hiện tinh thần đổi mới, trách nhiệm và hiệu quả trong thực hiện nhiệm vụ lập pháp, giám sát và quyết định các vấn đề quan trọng của đất nước. Những dấu ấn nổi bật trong hoạt động qua các kỳ họp là minh chứng cho một Quốc hội hành động vì dân, vì sự phát triển bền vững của đất nước. Đây là tiền đề quan trọng để tiếp tục xây dựng một Quốc hội chuyên nghiệp, hiện đại, gần dân hơn trong tương lai./.
Xuân Phúc
