Tái định nghĩa việc học trong thời đại số

Giáo dục trực tuyến là một cuộc cách mạng trong ngành giáo dục, giúp loại bỏ rào cản về không gian và thời gian. Học sinh, sinh viên và những người học ở mọi lứa tuổi có thể tiếp cận các khóa học, tài liệu học tập, thậm chí tham gia các lớp học trực tuyến mà không phải di chuyển đến trường hay đại học. Điều này đặc biệt có ý nghĩa đối với những vùng sâu vùng xa, nơi mà điều kiện cơ sở vật chất còn hạn chế, và với những người có nhu cầu học nhưng lại không thể tham gia các lớp học truyền thống vì lý do sức khỏe, công việc hay gia đình. Thêm vào đó, giáo dục trực tuyến còn mang lại sự linh hoạt trong việc học, giúp người học tự quyết định thời gian và tốc độ học tập của mình. Các khóa học trực tuyến cung cấp nhiều phương pháp học tập khác nhau như video, bài giảng, tài liệu đọc và diễn đàn thảo luận, tạo điều kiện cho người học phát triển toàn diện kỹ năng tự học và tự quản lý.

Một trong những điểm mạnh của giáo dục trực tuyến chính là khả năng cập nhật và truyền tải nhanh chóng những kiến thức mới nhất. Các khóa học trực tuyến có thể được cập nhật thường xuyên để theo kịp với sự phát triển của khoa học công nghệ, giúp người học dễ dàng tiếp cận với những kiến thức và kỹ năng hiện đại. Đặc biệt, theo Nghị định số 86/2018/NĐ-CP về Quy định cơ chế tự chủ của các cơ sở giáo dục đại học, các trường có thể chủ động xây dựng các chương trình học trực tuyến, từ đó nâng cao chất lượng giáo dục và mở rộng cơ hội học tập cho học sinh, sinh viên. Tuy nhiên, việc triển khai còn gặp phải một số thách thức về cơ sở hạ tầng và chất lượng giảng dạy.

Giáo dục trực tuyến đang trở thành một xu hướng phát triển mạnh mẽ trong bối cảnh công nghệ số, mang lại nhiều lợi ích như tiết kiệm thời gian, chi phí và tạo điều kiện cho người học tiếp cận kiến thức một cách linh hoạt hơn. Tuy nhiên, bên cạnh những ưu điểm đó, mô hình này cũng đặt ra không ít thách thức đối với hệ thống giáo dục truyền thống, trong đó thách thức lớn nhất là thiếu áp lực và khuyến khích – yếu tố quan trọng giúp người học duy trì động lực và đảm bảo hiệu quả học tập. Trong môi trường giáo dục truyền thống, áp lực từ giảng viên, bạn bè, lịch học cố định và các kỳ thi trực tiếp đóng vai trò thúc đẩy học viên duy trì sự tập trung và tinh thần trách nhiệm với việc học. Sự giám sát chặt chẽ từ giáo viên, các bài tập trên lớp và các kỳ thi có thời hạn rõ ràng giúp sinh viên tránh tình trạng trì hoãn và rèn luyện kỷ luật cá nhân. Ngược lại, giáo dục trực tuyến thường thiếu sự kiểm soát này, khiến người học dễ bị phân tâm và mất động lực. Khi không có áp lực từ môi trường lớp học và không có ai trực tiếp đốc thúc, học viên có xu hướng trì hoãn bài tập, học một cách đối phó hoặc thậm chí bỏ dở khóa học giữa chừng. Bên cạnh áp lực, yếu tố khuyến khích cũng là một vấn đề quan trọng trong giáo dục mà các chương trình trực tuyến chưa thực sự đáp ứng được hiệu quả. Trong lớp học truyền thống, sinh viên có sự tương tác trực tiếp với giảng viên và bạn bè, nhận được lời động viên kịp thời, tạo động lực học tập mạnh mẽ. Sự cạnh tranh lành mạnh giữa các học viên cũng thúc đẩy tinh thần phấn đấu, giúp họ có thêm động lực để hoàn thành bài tập và đạt kết quả tốt hơn. Ngoài ra, khi học trực tiếp, sinh viên dễ dàng nhận được phản hồi ngay lập tức từ giảng viên, giúp họ nhanh chóng nhận ra lỗi sai và điều chỉnh phương pháp học tập. Trong khi đó, môi trường trực tuyến lại thiếu đi những yếu tố này, làm giảm mức độ gắn kết giữa học viên và khóa học, khiến họ cảm thấy cô lập và kém hứng thú hơn trong việc học tập. Sự thiếu tương tác cá nhân cũng khiến việc tiếp thu kiến thức trở nên thụ động, học viên khó có cơ hội phát triển các kỹ năng mềm như giao tiếp, làm việc nhóm và phản biện. Hệ quả là nhiều sinh viên dù đăng ký học trực tuyến nhưng không thể duy trì được động lực lâu dài, dẫn đến tỷ lệ hoàn thành khóa học thấp hơn đáng kể so với các chương trình học truyền thống.

Chính vì vậy, để khắc phục những hạn chế này, các chương trình giáo dục trực tuyến cần được thiết kế một cách khoa học hơn, nhằm tạo ra cơ chế giám sát và khuyến khích học tập hiệu quả. Một giải pháp quan trọng là áp dụng công nghệ AI để theo dõi tiến độ học tập của sinh viên, gửi thông báo nhắc nhở và tạo ra các phần thưởng nhằm khuyến khích họ duy trì việc học. Ngoài ra, việc tăng cường tính tương tác trong lớp học bằng cách tổ chức các buổi học trực tiếp qua video, diễn đàn thảo luận và nhóm học tập trực tuyến cũng sẽ giúp sinh viên cảm thấy có động lực hơn, giảm bớt sự cô lập và gia tăng tinh thần trách nhiệm. Bên cạnh đó, giáo dục trực tuyến cần áp dụng phương pháp học tập có cấu trúc rõ ràng, với lịch trình cụ thể và các bài kiểm tra định kỳ để duy trì áp lực tích cực, giúp sinh viên tránh tình trạng trì hoãn. Hơn nữa, việc cải thiện hệ thống phản hồi nhanh chóng và cá nhân hóa cũng sẽ giúp học viên cảm nhận được sự công nhận từ giảng viên, tạo động lực để họ tiếp tục cố gắng.

Mặc dù giáo dục trực tuyến mang lại nhiều lợi ích, nhưng cũng không thiếu những thách thức đối với hệ thống giáo dục truyền thống. Đầu tiên, giáo dục trực tuyến đòi hỏi cơ sở hạ tầng công nghệ tiên tiến, điều mà không phải tất cả các trường học hay các vùng miền đều có khả năng đáp ứng. Một số học sinh và sinh viên có thể gặp khó khăn trong việc tiếp cận các thiết bị học tập, đường truyền internet ổn định, điều này làm giảm hiệu quả học tập trực tuyến. Khoảng 30% học sinh ở các vùng nông thôn không có thiết bị điện tử hoặc kết nối internet đủ mạnh để tham gia các lớp học trực tuyến. Bên cạnh đó, giáo dục trực tuyến không thể thay thế hoàn toàn trải nghiệm học tập trong môi trường truyền thống. Các trường học không chỉ là nơi cung cấp kiến thức mà còn là không gian để học sinh, sinh viên giao lưu, phát triển kỹ năng xã hội, xây dựng tình bạn và học cách làm việc nhóm. Việc thiếu tương tác trực tiếp giữa giáo viên và học sinh có thể dẫn đến sự thiếu gắn kết trong quá trình học tập, ảnh hưởng đến sự phát triển toàn diện của người học.

Ngoài ra, giáo dục trực tuyến có thể tạo ra sự phân hóa trong xã hội khi những người không có đủ điều kiện về tài chính hay công nghệ sẽ bị bỏ lại phía sau, làm gia tăng khoảng cách giữa các nhóm học sinh. Đặc biệt, những học sinh có hoàn cảnh khó khăn hoặc sống ở các khu vực không có cơ sở hạ tầng tốt có thể không được tiếp cận với nền giáo dục chất lượng. Nghị định số 44/2019/NĐ-CP đã nhấn mạnh sự cần thiết phải khuyến khích các cơ sở giáo dục áp dụng công nghệ thông tin, nhưng vẫn chưa giải quyết được hoàn toàn vấn đề chênh lệch trong việc tiếp cận giáo dục. Thêm vào đó, một trong những khó khăn lớn đối với giáo dục trực tuyến là việc kiểm tra và đánh giá kết quả học tập. Việc kiểm tra trực tuyến có thể dễ dàng bị gian lận và thiếu sự giám sát chặt chẽ, làm ảnh hưởng đến tính công bằng và chất lượng của kỳ thi. Theo Thông tư số 12/2019/TT-BGDĐT về đào tạo trực tuyến, mặc dù các trường đại học có quy định rõ ràng về phương pháp và quy trình giảng dạy trực tuyến, nhưng thực tế việc triển khai đánh giá kết quả học tập lại gặp không ít khó khăn.

Giáo dục trực tuyến không nhằm thay thế hoàn toàn mô hình truyền thống mà đóng vai trò bổ trợ, giúp hệ thống giáo dục trở nên linh hoạt và hiện đại hơn. Việc kết hợp giữa dạy học trực tiếp và trực tuyến đang trở thành xu hướng tất yếu, góp phần nâng cao chất lượng giảng dạy và mở rộng cơ hội học tập cho người học. Các cơ sở giáo dục cần tích cực tích hợp công nghệ vào giảng dạy, đồng thời đào tạo giáo viên sử dụng hiệu quả các nền tảng số. Tuy nhiên, để giáo dục trực tuyến phát triển bền vững, cần đảm bảo chất lượng nội dung, phương pháp giảng dạy và khả năng tiếp cận công nghệ cho mọi đối tượng. Sự hỗ trợ từ Chính phủ và các tổ chức là yếu tố then chốt để thu hẹp khoảng cách số, bảo đảm công bằng trong giáo dục. Việc kết hợp hài hòa giữa truyền thống và hiện đại sẽ tạo ra một môi trường học tập hiệu quả, phù hợp với nhu cầu phát triển của xã hội.

Nguyễn Phan Yến Nhi