VNHN - Tham nhũng chính sách không phải là vấn đề mới, cũng tồn tại ở nhiều quốc gia và hậu quả loại tham nhũng này để lại thường rất nặng nề và kéo dài. Nhưng đây lại là loại hình tham nhũng “tinh vi”, rất khó phát hiện và xử lý. Để phòng chống có hiệu quả loại tham nhũng này, phải đi từ cái gốc - đó là phải tạo ra được một cơ chế giám sát, kiểm tra thật chặt chẽ, khoa học, khách quan, minh bạch ngay từ khâu xây dựng, hoàn thiện Luật và Chính sách. Như vậy, đòi hỏi phải có được những Nhà quản lý, những Cơ quan xây dựng luật giỏi về chuyên môn, có tinh thần trách nhiệm cao với dân, với nước ...
Quyết tâm chống tham nhũng - Nguồn: tuyengiao.vn
Tham nhũng chính sách được xem như là một loại hình tham nhũng đặc biệt và thực chất đó cũng chính là tham nhũng chính trị. Loại tham nhũng này chủ yếu diễn ra dưới các hình thức: Dùng vị trí chính trị, ảnh hưởng chính trị để can thiệp vào việc đưa ra hoặc không đưa ra một quyết định mang tính chính trị nào đó (ví dụ ban hành một đạo luật, một chính sách…) nhằm mục đích vụ lợi (cho cá nhân hoặc cho một nhóm người có quyền lực nào đó). Loại tham nhũng này có thể tạo ra một hành lang rất rộng và có thể tồn tại lâu dài cho kẻ tham nhũng trục lợi. Nguy hiểm ở chỗ, những hoạt động này lại được công khai thông qua việc thực hiện các đề án, các chương trình phát triển kinh tế, xã hội, nên rất khó nhìn nhận và quy kết một cách trực diện. Ở phạm vi hẹp hơn, tham nhũng chính sách cũng có thể là một cuộc bán đấu giá tài sản nhà nước bị chi phối; hoặc có thể là một ưu đãi nhỏ, nhưng mang tính hệ thống mà nếu không được phát hiện sẽ khiến cho sự bất bình đẳng kéo dài … Như vậy có thể thấy, tham nhũng chính sách chính là sự lạm dụng quyền lực chính trị được giao để thu lợi riêng với mục đích tăng quyền hành, hoặc tăng tài sản.
Liên quan tới vấn đề quyền lực và tham nhũng, Tổng Bí thư – Chủ tịch nước Nguyễn Phú Trọng cho rằng: “Quyền lực luôn có nguy cơ bị “tha hóa”, tham nhũng là “khuyết tật bẩm sinh” của quyền lực, cho nên phải thiết lập cho được một cơ chế kiểm soát việc thực thi quyền lực đối với người có chức vụ, quyền hạn theo nguyên tắc mọi quyền lực đều phải được kiểm soát chặt chẽ bằng cơ chế; quyền hạn phải được ràng buộc với trách nhiệm, quyền hạn đến đâu trách nhiệm đến đó; quyền hạn càng cao, trách nhiệm càng lớn…” (Trích phát biểu kết luận của TBT Nguyễn Phú Trọng tại Hội nghị toàn quốc về phòng, chống tham nhũng, ngày 26/6/2018).
Vì gắn với quyền lực nên hậu quả do tham những chính sách gây ra là rất lớn, nhưng lại rất khó phát hiện, vì nó được núp dưới các chính sách, các đạo luật của Nhà nước. Loại tham nhũng này nếu xảy ra, cũng không chỉ tạo ra môi trường kinh doanh thiếu lành mạnh, thiếu bình đẳng, khiến doanh nghiệp trì trệ trong tư duy phát triển, chỉ quan tâm tới “quan hệ” để có được sự “ưu đãi” nào đó; mà trong một phạm vi nhất định còn có thể làm suy yếu sự lãnh đạo của Đảng và vai trò quản lý của Nhà nước, làm mất lòng tin của nhân dân. Chính vì vậy mà tại Hội nghị học tập, quán triệt, triển khai Nghị quyết Trung ương 4 khóa XII do Văn phòng Chính phủ tổ chức (30/12/2016), Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc đã lưu ý rằng: “Trong việc tham mưu, đề xuất các chính sách, phải vì nhân dân, tuyệt đối tránh “lợi ích nhóm” và phải chống “tham nhũng chính sách””.
Thông thường, tham nhũng chính sách thường gắn với lợi ích nhóm. Nghĩa là nhóm lợi ích có thể “can thiệp” nhằm thông qua hoặc không thông qua một văn bản quy phạm pháp luật nào đó theo hướng có lợi cho họ. Thậm chí có những dự án lớn mà nhóm lợi ích (tạo ra sự can thiệp) bất chấp cả những thiệt hại có thể xảy ra cho cộng đồng, cho Nhà nước sau này, chỉ cốt có lợi ích trước mắt cho mình… Điều này đã có ở nhiều quốc gia trên thế giới và ở nước ta cũng đã xảy ra trên thực tế, tuy về quy mô, tính chất có thể khác nhau. Tập trung nhiều trong các quy định, các dự án về xuất khẩu, về phát triển giao thông, trong công tác quy hoạch… Trên thực tế, tham nhũng chính sách với việc tìm cách cài cắm lợi ích riêng, lợi ích nhóm trong công tác tham mưu, xây dựng và thực thi chính sách, pháp luật, cơ chế quản lý, có thể là nguyên nhân của những bất cập lớn, không chỉ gây bất bình trong xã hội, mà còn làm sai lệch bản chất chế độ, làm tha hóa cán bộ, đe dọa sự phát triển của hệ thống thể chế, làm suy giảm về kinh tế…
Nguyên nhân gây ra tình trạng tham nhũng chính sách thì có nhiều. Song, quan trọng nhất vẫn là những hạn chế trong công tác tham mưu, xây dựng và thực thi chính sách, pháp luật; cũng như tính công khai, minh bạch và vấn đề phản biện trong xây dựng chính sách, pháp luật chưa đúng mức, thiếu thực chất. Những hạn chế đó là kẽ hở để một số người hoặc nhóm người lợi dụng xen lồng động cơ không tốt của mình vào chính sách, kế hoạch, quy hoạch nào đó. Chính vì vậy, để có thể phòng ngừa tệ nạn tham những chính sách có hiệu quả, điều quan trọng đầu tiên là phải làm sao tạo ra cho được các cơ chế hữu hiệu để có thể ngăn ngừa sự lợi dụng, không còn các kẽ hở về quy phạm pháp luật; kiểm soát chặt chẽ quyền lực trong quy trình ban hành chính sách. Quy định của pháp luật, trong các cơ chế, chính sách phải thật sự chặt chẽ và đầy đủ đến mức kẻ tham nhũng có muốn cũng không thể làm được, không thể “biến hóa” để móc tiền của Nhà nước được. Đây là vấn đề tuy khó, nhưng không thể không làm và tập trung để làm cho được nếu muốn tham nhũng chính sách và lợi ích nhóm bị loại trừ. Một giải pháp nữa là cần quy định cụ thể và thực chất hơn về vấn đề tư vấn, phản biện, cũng như việc lấy ý kiến rộng rãi trước khi hoàn thiện để ban hành chính sách nào đó; đồng thời quy định trách nhiệm của cá nhân, đơn vị trong mọi việc, mọi vấn đề phải rõ ràng, cụ thể và công khai, minh bạch. Cùng với đó, phải “Tập trung hoàn thành việc xây dựng các quy định của Đảng về phòng, chống tham nhũng theo Nghị quyết Trung ương 4, Trung ương 6 và Trung ương 7 khóa XII, nhất là: Hoàn thiện quy định về trách nhiệm nêu gương của cán bộ, đảng viên; các quy định về kiểm soát quyền lực, trách nhiệm người đứng đầu khi thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn, trách nhiệm giải trình, bảo đảm dân chủ, công khai, minh bạch; quy định về việc ngăn chặn những người có chức, có quyền lợi dụng cương vị công tác để trục lợi; quy định về cho thôi, miễn nhiệm, từ chức đối với cán bộ lãnh đạo, quản lý; quy định về điều chuyển, thay thế cán bộ khi có dư luận hoặc có biểu hiện tiêu cực, tham nhũng, uy tín thấp; cơ chế khuyến khích và bảo vệ cán bộ dám nghĩ, dám làm, dám đột phá, dám chịu trách nhiệm vì lợi ích chung…” (Trích phát biểu kết luận của TBT Nguyễn Phú Trọng tại Hội nghị toàn quốc về phòng, chống tham nhũng, ngày 26/6/2018).
