Trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập ngày càng sâu rộng, mô hình quản lý hành chính phân tán, manh mún đã bộc lộ nhiều hạn chế, kìm hãm sự phát huy tiềm năng phát triển vùng miền, làm giảm sức cạnh tranh quốc gia. Tiến trình sáp nhập các đơn vị hành chính vẽ lại địa giới, đồng thời kiến tạo một không gian phát triển đồng bộ, khơi thông các nguồn lực xã hội, kinh tế, văn hóa và con người, mở ra cơ hội lớn để Việt Nam khẳng định vị thế và khát vọng hùng cường trong kỷ nguyên mới.
Ảnh minh họa - VNHN
Giới thiệu
Trong lịch sử hình thành và phát triển của bất kỳ quốc gia nào, quá trình tổ chức, điều chỉnh và quản lý lãnh thổ luôn mang ý nghĩa chiến lược, thể hiện tầm nhìn cũng như bản lĩnh của bộ máy quản trị quốc gia. Việt Nam, với đặc điểm địa hình kéo dài, đa dạng vùng miền và truyền thống văn hóa – lịch sử phong phú, đã trải qua nhiều lần thay đổi địa giới hành chính để đáp ứng yêu cầu phát triển qua từng thời kỳ. Tuy nhiên, bước vào thế kỷ XXI, nhất là trong bối cảnh hội nhập sâu rộng, quá trình phát triển nhanh chóng đã bộc lộ không ít hạn chế từ mô hình quản lý hành chính cũ: phân mảnh, manh mún, thiếu liên kết vùng và chưa khai thác được hết tiềm lực của từng địa phương.
Những thách thức về quy mô dân số chênh lệch, hạ tầng chắp vá, ngân sách hạn chế, cùng với sự chồng chéo về chức năng quản lý giữa các đơn vị cấp tỉnh, cấp huyện, đã và đang làm gia tăng chi phí vận hành, cản trở cải cách hành chính, kìm hãm tốc độ phát triển kinh tế – xã hội. Yêu cầu đặt ra là phải sắp xếp, tái cấu trúc địa giới hành chính theo hướng tinh gọn, hiệu lực, hiệu quả và phù hợp với quy mô phát triển của thời đại mới.
Ngày 1/7/2025, Việt Nam chính thức khởi động tiến trình sáp nhập và tái cấu trúc các đơn vị hành chính, mở ra một dấu mốc lịch sử mới trong công cuộc hoàn thiện thể chế quản trị quốc gia. Đây không chỉ là một quyết sách hành chính, mà còn là bước chuyển mình quan trọng về mặt chiến lược phát triển lâu dài, khẳng định ý chí đổi mới và khát vọng vươn lên của dân tộc. Việc tái cấu trúc địa giới hành chính kỳ vọng tạo ra các không gian phát triển đủ lớn, đủ mạnh, đủ sức cạnh tranh, đồng thời đảm bảo tính liên kết vùng, tối ưu hóa nguồn lực và mang lại cơ hội tiếp cận các dịch vụ công cho người dân một cách công bằng, thuận lợi.
Trên nền tảng đó, bài báo này sẽ phân tích cơ sở lý luận, thực tiễn cũng như đề xuất một số giải pháp nhằm bảo đảm tiến trình sắp xếp lại giang sơn thực sự trở thành động lực thúc đẩy tăng trưởng bền vững, góp phần xây dựng một Việt Nam tinh gọn, hùng cường và trường tồn trong kỷ nguyên mới.
Cơ sở lý luận
Tái cấu trúc địa giới hành chính được coi là một phần cốt lõi của khoa học quản trị công, với mục tiêu thiết lập một cơ chế điều hành hiệu quả, tinh giản và có khả năng thích ứng cao trong bối cảnh kinh tế – xã hội liên tục biến đổi. Theo học thuyết Quản trị công mới (New Public Management), bộ máy hành chính phải được tổ chức lại theo hướng tối ưu hóa nguồn lực, giảm thiểu lãng phí, nâng cao năng lực cung ứng dịch vụ công và gia tăng sự hài lòng của công dân. Việc duy trì một cơ cấu hành chính phân tán, manh mún không chỉ làm đội chi phí quản lý, mà còn làm giảm tốc độ ra quyết định và suy yếu khả năng phối hợp chính sách liên vùng.
Ngoài ra, lý thuyết liên kết vùng (regional linkage theory) cho thấy khi các đơn vị hành chính được tổ chức lại theo hướng mở rộng quy mô, gia tăng sự hội tụ, thì năng lực phối hợp về hạ tầng, lao động, công nghiệp, dịch vụ sẽ được nâng cao đáng kể. Đây là tiền đề thúc đẩy hình thành các cực tăng trưởng, chuỗi giá trị, vùng động lực, qua đó lan tỏa tác động tích cực tới các khu vực lân cận. Trong khi đó, các ranh giới địa giới hành chính bị chia cắt nhỏ lẻ, thiếu gắn kết thường làm nảy sinh mâu thuẫn lợi ích cục bộ, triệt tiêu hiệu quả phối hợp vùng, khiến tiềm năng phát triển bị hạn chế nghiêm trọng.
Từ góc nhìn kinh tế học thể chế (institutional economics), địa giới hành chính chính là khung thể chế không gian, định hình quyền lực quản trị và khả năng phân bổ nguồn lực. Một địa giới hợp lý sẽ tạo điều kiện để thực hiện phân quyền, phân cấp hiệu quả, bảo đảm chính quyền địa phương có đủ nguồn lực và quyền hạn để phục vụ tốt nhất cho người dân, đồng thời duy trì sự kiểm soát minh bạch, phòng chống tham nhũng và tăng cường trách nhiệm giải trình. Ngược lại, các ranh giới bất hợp lý dẫn đến phân bổ nguồn lực méo mó, tạo điều kiện cho lợi ích nhóm và khiến chất lượng dịch vụ công suy giảm.
Kinh nghiệm quốc tế đã khẳng định tính đúng đắn của tái cấu trúc hành chính. Nhật Bản với chương trình sáp nhập “Heisei no Daigappei” đã giảm hơn 40% số lượng đơn vị hành chính cấp địa phương, cắt giảm hàng nghìn tỷ yên chi phí vận hành, đồng thời nâng cao chất lượng chính sách phát triển nông thôn. Hàn Quốc đẩy mạnh hợp nhất hành chính từ năm 1994 với chủ trương hình thành các đô thị khu vực (regional hub cities), qua đó khai thác hiệu quả hơn nguồn lực lao động và hạ tầng. Đức, Pháp, Thụy Điển cũng có các đợt cải tổ địa giới hành chính sâu rộng, nhằm tăng tính điều phối vùng và sức cạnh tranh trong bối cảnh toàn cầu hóa.
Đối với Việt Nam, tái cấu trúc địa giới hành chính không thể tách rời quá trình hiện đại hóa nền hành chính và cải cách thể chế. Hệ thống đơn vị hành chính nhiều tầng lớp, chưa thật sự hợp lý về quy mô dân số, diện tích, cơ cấu kinh tế đã làm nảy sinh bất bình đẳng trong phân bổ ngân sách, trong tiếp cận dịch vụ công và trong khả năng huy động nguồn lực đầu tư. Mặt khác, khi Việt Nam đặt mục tiêu trở thành nước phát triển có thu nhập cao vào năm 2045, thì việc hình thành các không gian phát triển đủ lớn, có sức cạnh tranh, có tính kết nối vùng và có khả năng tối ưu hóa chi phí quản lý là điều tất yếu.
Như vậy, cơ sở lý luận để tiến hành sắp xếp lại giang sơn có thể được đặt trên ba trụ cột:
- Thứ nhất, nâng cao hiệu lực quản trị theo mô hình quản trị công hiện đại;
- Thứ hai, gia tăng liên kết vùng và năng lực phát triển cực tăng trưởng;
- Thứ ba, bảo đảm công bằng, minh bạch, tối ưu hóa nguồn lực nhằm tạo ra cơ hội phát triển bền vững cho mọi tầng lớp dân cư.
Tiến trình sáp nhập và tái cấu trúc địa giới hành chính từ ngày 1/7/2025 đã đem lại những kết quả ban đầu rất đáng chú ý, phản ánh rõ tính hiệu quả và định hướng chiến lược đúng đắn của chủ trương này.
Điển hình, sau khi hợp nhất với Bình Dương và Bà Rịa – Vũng Tàu, TP.HCM trở thành địa phương có quy mô kinh tế lớn nhất cả nước, với diện tích hơn 6.700 km², dân số gần 14 triệu người, GRDP ước đạt trên 2,7 triệu tỷ đồng, đóng góp thu ngân sách khoảng 678.000 tỷ đồng. Việc hình thành “siêu tỉnh” này không chỉ mở rộng quy mô không gian phát triển mà còn tích hợp các lợi thế rất rõ nét: TP.HCM với vai trò trung tâm tài chính, Bình Dương đóng góp thế mạnh công nghiệp và sản xuất công nghệ cao, Bà Rịa – Vũng Tàu đảm nhận lĩnh vực cảng biển, logistics và du lịch biển. Nhờ vậy, toàn khu vực hợp nhất có thể thiết lập một hệ sinh thái kinh tế hoàn chỉnh, tận dụng đa dạng nguồn lực địa lý, tăng khả năng điều phối chính sách và đẩy mạnh liên kết vùng một cách bền vững.
Tương tự, việc sáp nhập Hà Nam với Nam Định và Ninh Bình cũng tạo nên một cực kinh tế mới ở phía Bắc, có quy mô dân số xấp xỉ 5,5 triệu người và diện tích gần 5.000 km². Khu vực này quy tụ nhiều tiềm năng, từ công nghiệp chế biến – chế tạo, nông nghiệp công nghệ cao, đến du lịch tâm linh và sinh thái. Việc hợp nhất ba địa phương cho phép hình thành các cụm công nghiệp, khu đô thị và hạ tầng giao thông liên hoàn, giảm thiểu sự chia cắt vốn trước đây là rào cản trong phát triển. Qua đó, vùng này hứa hẹn sẽ trở thành cực tăng trưởng mới, hỗ trợ Hà Nội giãn mật độ dân cư, giảm áp lực giao thông và bổ sung nguồn lực lao động chất lượng cao.
Các tỉnh duyên hải miền Trung và Tây Nguyên cũng bắt đầu triển khai sáp nhập ở quy mô phù hợp, nhằm gắn kết không gian biển – rừng – cao nguyên, tạo điều kiện khai thác tổng hợp các giá trị tài nguyên và dịch vụ. Điển hình như cụm Quảng Ngãi – Bình Định – Phú Yên đang được nghiên cứu để hợp nhất thành một vùng kinh tế biển – công nghiệp – nông nghiệp công nghệ cao, đồng thời phát huy các giá trị di sản văn hóa và tiềm năng du lịch dọc hành lang ven biển.
Những kết quả này bước đầu khẳng định ý nghĩa chiến lược của chủ trương sắp xếp lại giang sơn, khi nó mang đến cơ hội tái lập các cực tăng trưởng đủ lớn, đủ sức cạnh tranh, đồng thời khắc phục triệt để tình trạng phân mảnh, cục bộ, chia cắt phát triển kéo dài suốt nhiều thập kỷ. Phát biểu tại lễ công bố Nghị quyết, Tổng Bí thư Tô Lâm đã nhấn mạnh quyết định sắp xếp lại giang sơn chính là “bước đi lịch sử mang ý nghĩa chiến lược”, mở ra một giai đoạn phát triển mới trong tiến trình hoàn thiện thể chế và bộ máy hành chính, tạo tiền đề cho khát vọng Việt Nam hùng cường và trường tồn.
Ở góc nhìn học thuật, các kết quả này phù hợp với cơ sở lý luận đã phân tích: quy mô hành chính đủ lớn, tích hợp các chức năng và thế mạnh khác nhau sẽ tăng khả năng phối hợp chính sách, khai thác tối ưu nguồn lực và tạo điều kiện cho đổi mới sáng tạo. Đó chính là nền tảng để Việt Nam có thể nâng cao vị thế trong chuỗi giá trị toàn cầu, đẩy nhanh quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hướng tới các mục tiêu phát triển bền vững trong thế kỷ XXI.
Kết luận và kiến nghị
Quá trình sắp xếp, tái cấu trúc địa giới hành chính khởi động từ 1/7/2025 là bước ngoặt lịch sử đối với Việt Nam, thể hiện tầm nhìn chiến lược và bản lĩnh cải cách quyết liệt trong tiến trình xây dựng bộ máy nhà nước tinh gọn, hiện đại. Những kết quả bước đầu, như hợp nhất TP.HCM cùng Bình Dương và Bà Rịa – Vũng Tàu, hay liên kết Hà Nam – Nam Định – Ninh Bình, đã khẳng định khả năng kiến tạo các không gian phát triển đủ lớn, hội tụ các nguồn lực khác biệt, gia tăng sức cạnh tranh, khắc phục tình trạng chia cắt, manh mún vốn tồn tại suốt nhiều thập kỷ.
Kinh nghiệm quốc tế cũng củng cố luận điểm rằng một địa giới hành chính hợp lý, có quy mô thích hợp, đồng thời hài hòa về dân cư, kinh tế và địa lý, sẽ làm gia tăng tính điều phối, tối ưu hóa đầu tư công và thúc đẩy cải cách hành chính hiệu quả. Sự đồng thuận của người dân, cộng đồng doanh nghiệp và bộ máy chính quyền các cấp chính là yếu tố then chốt bảo đảm tiến trình này thành công và bền vững.
Tuy nhiên, để hiện thực hóa trọn vẹn tiềm năng từ công cuộc “Tổ chức chính quyền địa phương hai cấp”, bài báo đề xuất một số kiến nghị quan trọng:
Một là, tiếp tục xây dựng khung pháp lý đồng bộ, rõ ràng, đặc biệt về tiêu chuẩn phân cấp, phân quyền, cũng như tiêu chí về quy mô dân số, kinh tế, địa lý đối với các đơn vị hành chính hợp nhất.
Hai là, có chính sách truyền thông sâu rộng, tạo đồng thuận xã hội, giúp người dân hiểu rõ ý nghĩa, lợi ích lâu dài và giảm thiểu tâm lý xáo trộn trong quá trình sáp nhập.
Ba là, đẩy mạnh đầu tư hạ tầng giao thông, công nghệ thông tin, dịch vụ công trực tuyến, nhằm bảo đảm mọi vùng hợp nhất có điều kiện tiếp cận dịch vụ đồng đều, công bằng và thuận lợi.
Bốn là, tăng cường cơ chế giám sát, kiểm tra và đánh giá định kỳ quá trình thực hiện, kịp thời điều chỉnh những bất cập, qua đó nâng cao hiệu quả vận hành bộ máy mới.
Năm là, xây dựng các chương trình đào tạo, bồi dưỡng cán bộ, nhằm nâng cao năng lực quản lý, tư duy điều phối vùng và khả năng thực hiện chính sách trong điều kiện địa giới hành chính mới.
Với sự kiên định về mục tiêu phát triển, sự đồng thuận toàn dân, cùng việc kế thừa bài học thành công trong và ngoài nước, tiến trình sắp xếp lại giang sơn chắc chắn sẽ trở thành động lực to lớn, giúp Việt Nam bước vào giai đoạn phát triển mới, vững vàng hơn, mạnh mẽ hơn và xứng đáng với khát vọng hùng cường trong thế kỷ XXI.
Luật gia Đoàn Mạnh Phương
