Tư tưởng Hồ Chí Minh về sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị tinh gọn, mạnh, hiệu lực hiệu quả

Trong đó, tư tưởng của Người về sắp xếp, tổ chức bộ máy hành chính nhà nước và hệ thống chính trị tinh gọn, mạnh, hiệu năng, hiệu lực, hiệu quả để đất nước bước vào kỷ nguyên mới - Kỷ nguyên vươn mình của dân tộc.

Chủ tịch Hồ Chí Minh - Ảnh: TL

Cùng với thời gian và do những điều kiện khách quan của quá trình xây dựng và phát triển đất nước, hệ thống công quyền ở nước ta ngày càng trở nên cồng kềnh, kém hiệu quả. Chủ trương của Đảng ta về tinh, gọn tổ chức bộ máy trong hệ thống chính trị đang là vấn đề nóng được xã hội quan tâm. Thực hiện càng khẩn trương, quyết liệt thì càng sớm có nguồn lực đầu tư cho xây dựng và phát triển đất nước. Ngày nay, đất nước ta bước vào kỷ nguyên mới – Kỷ nguyên phát triển đất nước thịnh vượng, hùng cường. Yêu cầu đổi mới toàn diện; đòi hỏi chúng ta phải tinh giảm biên chế, sắp xếp lại bộ máy hành chính nhà nước và hệ thống chính trị tinh, gọn, mạnh. Để đạt mục tiêu đó, cần tiếp tục học tập và làm theo chỉ dẫn của Chủ tịch Hồ Chí Minh về sắp xếp tổ chức bộ máy hành chính nhà nước và hệ thống chính trị tinh, gọn, mạnh, hoạt động hiệu năng, hiệu lực, hiệu quả.

Quan điểm của Chủ tịch Hồ Chí Minh về bộ máy hành chính nhà nước tinh gọn, mạnh, hoạt động hiệu lực, hiệu quả

Với quan điểm bộ máy hành chính nhà nước là công cụ sắc bén để phục vụ nhân dân chứ không phải là gánh nặng cho nhân dân, ngoài đặc tính cách mạng, nhân văn và pháp lý, Chủ tịch Hồ Chí Minh đặc biệt chú trọng đến tổ chức tinh gọn, hiệu năng, hiệu lực, hiệu quả của bộ máy công quyền nhà nước và được thể hiện rõ trên mấy nội dung sau:

Thứ nhất, xác định tiêu chí của một bộ máy hành chính tinh gọn, hiệu quả làm căn cứ cho hoạt động thực tiễn. Theo Chủ tịch Hồ Chí Minh, đây phải là bộ máy ít bộ - ngành, ít tầng nấc trung gian, ít cán bộ nhưng vẫn thực hiện tốt chức năng nhiệm vụ quản lý nhà nước trên mọi lĩnh vực của đời sống xã hội. Chính phủ do Chủ tịch Hồ Chí Minh đứng đầu luôn hết sức gọn nhẹ. Ủy ban giải phóng dân tộc để lãnh đạo Cách mạng Tháng Tám chỉ gồm 15 thành viên; Chính phủ cách mạng lâm thời sau Cách mạng Tháng Tám vẫn gồm 15 thành viên với 13 bộ; Chính phủ liên hiệp kháng chiến năm 1946 chỉ gồm 12 thành viên và 10 bộ. Trả lời câu hỏi của các phóng viên, vì sao công việc bộn bề mà chính phủ liên hiệp chỉ có 10 bộ, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nói: “Vì nước mình nhỏ nên không cần nhiều bộ”[1]. Song song với việc thiết lập bộ máy hành chính Trung ương, Chủ tịch Hồ Chí Minh cũng chỉ đạo xây dựng Ủy ban nhân dân các cấp theo phương châm gọn nhẹ về tổ chức, rõ ràng về chức năng, nhiệm vụ. Người nói rõ: “Ủy ban nhân dân (làng, huyện, tỉnh, thành phố) là hình thức Chính phủ trong các địa phương... Ủy ban có từ 5 đến 7 người”[2]. Luôn đề cao nguyên tắc tinh gọn, Ban thanh tra đặc biệt - tiền thân của Ban Thanh tra Chính phủ hiện nay - do Chủ tịch Hồ Chí Minh thành lập vào tháng 11-1945 cũng chỉ gồm 2 người là cụ Bùi Bằng Đoàn và người thanh niên trẻ Cù Huy Cận; bộ phận giúp việc trực tiếp của Người trong kháng chiến chống Pháp chỉ có 8 người và sau năm 1954 cũng chỉ có hơn 10 người.

Ngoài cốt “cốt tinh, không cốt nhiều”, tính hiệu quả của bộ máy hành chính và hệ thống chính trị còn thể hiện ở khả năng tương tác giữa các bộ phận chức năng sao cho giữa họ vừa có sự phân định nhiệm vụ rõ ràng, vừa có sự phối hợp “ăn ý”. Với tư duy khoa học và lòng tôn trọng mỗi con người, mỗi công việc trong sự nghiệp cách mạng, Bác chỉ rõ: “Tất cả mọi người, bất kỳ ở một chức vụ nào, cao hay thấp, to hay nhỏ, tất cả mọi người làm thành một bộ máy. Thiếu một người nào hay có một người không làm tròn nhiệm vụ là hỏng cả”[3]. Tinh gọn tức là không có ai thừa ra trong bộ máy đó, đồng bộ tức là hoạt động của một người, một bộ phận sẽ tác động đến sự vận hành của cả một bộ máy, hiệu quả tức là ít người mà làm được nhiều việc - đó là quan điểm của Chủ tịch Hồ Chí Minh về bộ máy hành chính tinh gọn, hiệu quả.

Thứ hai, Người sớm đặt ra yêu cầu phải chấn chỉnh biên chế, sắp xếp lại bộ máy hành chính.Với tầm nhìn chiến lược, nhạy cảm, Bác sớm nhận ra các biểu hiện đi ngược lại tiêu chí về sắp xếp bộ máy tinh gọn mà mình đã đặt ra. Vì thế, vào tháng 8-1951 - thời điểm mà bộ máy hành chính của ta nhìn chung còn nhỏ gọn, cuộc kháng chiến chống Pháp đang ở giai đoạn ác liệt, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã tuyên bố chủ trương “Thực hành chấn chỉnh biên chế, để bớt sự đóng góp cho dân và thêm lực lượng vào công việc tăng gia sản xuất”[4]. Năm 1952, nói chuyện với cán bộ quân nhu, Người chính thức đưa ra khái niệm tinh giản bộ máy. Người nói: “Nói chung, các cơ quan đều phải tiết kiệm. Riêng cơ quan cung cấp tổ chức còn kềnh càng, thừa người, phải sắp xếp cho gọn gàng, hợp lý, mọi người đều có công việc thiết thực, những người thừa phải đưa đi chỗ thiếu, những người ở lại phải thi đua nâng cao năng suất của mình. Thế là tinh giản, tinh là đưa năng suất lên cao, làm cho mau cho tốt, giản là vừa phải, không kềnh càng, tránh hình thức”[5]. Người nói rõ việc tinh gọn phải diễn ra trong toàn hệ thống chính trị chứ không chỉ trong các cơ quan hành chính: “Các cơ quan chính quyền và đoàn thể, các cơ quan kinh tế và các ủy ban, cần phải nâng cao năng suất, giảm bớt số người (tinh giản)... Vô luận thế nào cũng phải tìm đủ cách để biên chế các cơ quan lại”[6]. Như vậy, vấn đề giảm biên chế đã được Chủ tịch Hồ Chí Minh đặt ra một cách quyết liệt với mục tiêu không chỉ “cắt bỏ cơ học” lao động dôi dư mà còn là nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ. Người nhìn nhận tác dụng của công tác giảm biên không chỉ ở góc độ kinh tế mà còn ở góc độ văn hóa và đạo đức khi nó buộc cán bộ phải hoàn thiện mình về mọi mặt, phải nâng mình ngang tầm nhiệm vụ để đáp ứng yêu cầu của tổ chức, mong muốn của nhân dân.

Thứ ba, Chủ tịch Hồ Chí Minh đề ra hệ thống giải pháp hữu hiệu để xây dựng bộ máy chính quyền tinh gọn, mạnh, hiệu quả, hiệu lực. Theo phương châm “muốn lúa tốt phải diệt cỏ”, Bác Hồ luôn tìm cách nâng cao tính tích cực của nhân tố con người và triệt tiêu những nguyên nhân làm nảy sinh những vấn đề tiêu cực trong công tác cán bộ. Đó là: trong mọi công việc của Đảng, Nhà nước phải thường xuyên đẩy mạnh công tác giáo dục đạo đức công vụ, nâng cao quyết tâm sửa đổi lối làm việc của đội ngũ cán bộ, công chức: Để có một bộ máy hành chính thực sự tinh gọn, hiệu quả, công tác tuyên truyền của Đảng và Nhà nước phải làm cho đội ngũ cán bộ, công chức ý thức sâu sắc về vai trò người đầy tớ và bổn phận phải hoàn thành tốt công việc của mình.

Tổ chức bộ máy một cách khoa học, sử dụng nhân lực hiệu quả: Chủ tịch Hồ Chí Minh cho rằng sự cồng kềnh của bộ máy công quyền nhiều khi là do cán bộ làm việc luộm thuộm, “thiếu óc tổ chức”. Vì thế, Người yêu cầu: “Tổ chức phải gọn gàng. Nhiệm vụ của mỗi bộ phận, mỗi người phải quy định rõ ràng. Các cấp và các cán bộ lãnh đạo phải giúp đỡ và đôn đốc thường xuyên, phải kiểm tra chặt chẽ”[7]. Theo đó, phải đẩy lùi căn bệnh bè phái, “lợi ích nhóm”, địa phương chủ nghĩa của đội ngũ cán bộ có chức, có quyền: Người cho rằng, bộ máy hành chính “phình to” chủ yếu là do một số cán bộ có chức, có quyền đã tìm mọi cách “đem người tư làm việc công”[8]. Căn bệnh địa phương chủ nghĩa cũng gây khó khăn cho công tác cán bộ vì cán bộ mắc căn bệnh này chỉ chăm chú đến lợi ích của địa phương mình. Tùy hoàn cảnh mà họ muốn giữ lại cán bộ tốt cho địa phương mình hoặc không chịu tinh giản biên chế ở đơn vị mình, gây cản trở cho sự điều tiết cán bộ trong toàn hệ thống. Nếu không đẩy lùi những căn bệnh này trong đội ngũ cán bộ lãnh đạo thì bộ máy hành chính sẽ ngày càng đông mà không mạnh.

Vận dụng tư tưởng của Chủ tịch Hồ Chí Minh vào sắp xếp tổ chức bộ máy tinh gọn trong kỷ nguyên mới

Những năm qua, Đảng ta đã ban hành và lãnh đạo, chỉ đạo tổ chức thực hiện nhiều chủ trương, chỉ thị, nghị quyết, kết luận về xây dựng tổ chức bộ máy hành chính các cấp, đạt được nhiều kết quả quan trọng. Hệ thống tổ chức của Đảng, Nhà nước, Mặt trận Tổ quốc, các đoàn thể chính trị - xã hội được đổi mới; chức năng, nhiệm vụ, mối quan hệ công tác của từng tổ chức được phân định, điều chỉnh hợp lý hơn, từng bước đáp ứng yêu cầu xây dựng, hoàn thiện nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa và phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Hệ thống chính trị cơ bản ổn định, phù hợp với Cương lĩnh và Hiến pháp; bảo đảm vai trò lãnh đạo của Đảng, quản lý của Nhà nước, phát huy quyền làm chủ của nhân dân, góp phần quan trọng vào những thành tựu to lớn, có ý nghĩa lịch sử của công cuộc đổi mới, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.

Nhận rõ tính cấp thiết của công tác sắp xếp tinh gọn bộ máy, ngày 17/4/2015, Bộ Chính trị khóa XI ban hành Nghị quyết số 39-NQ/TW về “Tinh giản biên chế, cơ cấu lại đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức” với mục tiêu đến năm 2021, phải giảm tối thiểu 10% biên chế trong toàn hệ thống. Cùng với đó, Nghị quyết số 18-NQ/TW Hội nghị lần thứ sáu Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam Khóa XII, ngày 25/10/2017 về: “Một số vấn đề về tiếp tục đổi mới, sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả”. Việc sắp xếp tổ chức, bộ máy đã mang lại kết quả tích cực.

Ngày 16/4/2025, tại Hội nghị Trung ương 11 khóa XIII, Tổng Bí thư Tô Lâm đã khẳng định: Trên cơ sở thống nhất tuyệt đối, với nhiều nội dung đặc biệt quan trọng, tập trung là 2 nhóm vấn đề tiếp tục sắp xếp tinh gọn tổ chức bộ máy, sắp xếp đơn vị hành chính, tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp và chuẩn bị cho Đại hội XIV của Đảng. Những nội dung này có liên quan chặt chẽ với nhau và đều là những vấn đề trọng tâm, cấp bách mà chúng ta phải tập trung thực hiện ngay sau Hội nghị này. Thấu triệt và thực hiện tư tưởng, quan điểm của Chủ tịch Hồ Chí Minh về sắp xếp tinh gọn bộ máy hành chính theo định hướng giải pháp cơ bản sau:

Một là, giáo dục nâng cao nhận thức trách nhiệm của cả hệ thống chính trị về sự cần thiết phải sắp xếp tinh gọn bộ máy để tạo sự đồng thuận và quyết tâm chính trị cao. Tăng cường công tác tuyên truyền, giáo dục. Công tác tuyên truyền phải làm cho toàn bộ cán bộ, đảng viên và nhân dân nhận thức rõ trách nhiệm về mục tiêu, quan điểm, ý nghĩa, yêu cầu của công tác, tinh giản biên chế và cơ cấu lại đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức; tinh giản biên chế với mục tiêu “giảm lượng, tăng chất”, là nhiệm vụ rất quan trọng. Tuy nhiên, ngay cả khi cán bộ đã thấu tỏ sự cần thiết phải tinh giản biên chế nhưng lúc thực hiện thì ai cũng muốn có sự “ưu tiên, đặc thù” ở đơn vị mình, với bản thân mình, còn chuyện tinh giản là ở chỗ khác, với người khác. Để khắc phục điều đó giữa nhận thức và hành động, công tác vận động, tuyên truyền phải kiên trì và quyết liệt hơn nữa.

Hai là, coi trọng nâng cao chất lượng công tác đánh giá cán bộ và kiên trì thực hiện đề án sắp xếp tổ chức bộ máy tinh gọn để làm căn cứ xác định biên chế phù hợp. Trừ những người đã bị kỷ luật thì cán bộ nào cũng hoàn thành nhiệm vụ, đơn vị nào cũng vững mạnh toàn diện trong khi có đến 30% công chức ở nước ta sáng vác ô đi, tối vác về. Với kết quả bình xét như vậy thì cấp trên không biết tinh giản ai, giải thể bộ phận nào vì theo Nghị định số 108/2014/NĐ/CP, người công chức phải không hoàn thành nhiệm vụ 2 năm liền mới thuộc diện cần tinh giản. Vì thế, lúc này, cần khẩn trương xây dựng hệ thống tiêu chí đánh giá có khả năng định lượng cao và mang tính toàn diện: Bao gồm cả đánh giá trong và đánh giá ngoài, tự đánh giá, đồng nghiệp đánh giá, cấp trên đánh giá, cấp dưới đánh giá và quan trọng nhất là đối tượng phục vụ đánh giá. Nếu không khắc phục được tình trạng cào bằng, hình thức trong đánh giá thì việc tinh giản biên chế sẽ khó “đúng người, đúng việc”.

Ba là, nâng cao trách nhiệm của người đứng đầu và chuẩn hóa các văn bản quy định về cơ cấu tổ chức để làm cơ sở cho việc tinh giản biên chế. Để việc giảm biên chế diễn ra theo đúng kế hoạch thì cấp trên phải “áp” chỉ tiêu cho người đứng đầu các cơ sở, kết quả giảm biên chế phải là một tiêu chí quan trọng để đánh giá mức độ hoàn thành công việc của người đứng đầu. Nếu người đứng đầu không đủ sự chính trực để vượt qua tình cảm và lợi ích cá nhân, không đủ bản lĩnh để vượt qua sức ép từ ai đó thì mọi quy trình đều bị bóp méo. Khi đó, đội ngũ công chức “có giản nhưng không có tinh” vì những người bị loại không phải là những người năng lực kém. Ngược lại, nếu người đứng đầu thực sự công tâm, khách quan và tinh tế trong xử lý công việc thì sẽ thuyết phục được mọi người, sẽ làm người đi, kẻ ở đều “tâm phục, khẩu phục”.

Bốn là, tích cực chống tham nhũng để diệt trừ động cơ vụ lợi trong “cuộc chiến” biên chế. Ai cũng biết rằng lương của cán bộ, công chức rất thấp nhưng nhiều người sẵn sàng bỏ ra một số tiền lớn để “chạy biên chế”. Cái gì đã làm cho biên chế nhà nước trở nên hấp dẫn như vậy? Câu trả lời là: Ngoài sự ổn định về công việc và thu nhập thì sự giàu có bất thường và uy quyền của một số cán bộ đã tạo ra sức “hấp dẫn” của nghề “làm chủ”. Do đó, chống tham nhũng, tiêu cực hiệu quả sẽ góp phần tinh giản bộ máy vì người ta không thấy cần ở đó nữa và không tìm mọi cách để tham nhũng nữa.

Ngoài các giải pháp cơ bản trên, để hoàn thành nhiệm vụ chiến lược đặc biệt quan trọng này, Đảng và Nhà nước phải thi hành đồng bộ nhiều giải pháp nhưng quan trọng nhất là phải tiếp tục đẩy mạnh phòng chống tham nhũng, tiêu cực trong công tác cán bộ. Nếu không ngăn chặn được “chủ nghĩa cá nhân” của những cán bộ có chức có quyền, không khơi dậy được trong họ tinh thần “dĩ công vi thượng” thì mọi quy trình, lộ trình sắp xếp tinh gọn bộ máy hành chính các cấp dù có công phu, hợp lý đến đâu, cuối cùng vẫn thất bại. Đó là chân lý mà chúng ta rút ra được từ những chỉ dẫn của Chủ tịch Hồ Chí Minh về bộ máy hành chính tinh gọn, hiệu quả. Vấn đề là chúng ta có đủ năng lực và quyết tâm vận dụng sáng tạo những chỉ huấn của Người vào tình hình thực tế khi đất nước ta bước vào kỷ nguyên mới./.

Trung tướng NGUYỄN VĂN HIỀN

UVTWĐ, Ủy viên Quân ủy Trung ương, Tư lệnh Quân chủng PK - KQ