Nằm ở cực Bắc Trung bộ, cầu nối giữa Bắc bộ với Trung bộ và là vùng Tây Bắc nối dài, điểm dừng chân trên đường hàng hải quốc tế; cửa ngõ thông thương ra biển gần nhất của khu vực phía Tây - Tây Bắc và Đông Bắc Lào; Thanh Hóa là vùng đất chiến lược đặc biệt quan trọng của khu vực và cả nước. Tỉnh có quy mô diện tích tự nhiên đứng thứ 5 cả nước, với trên 11.120 km2, quy mô dân số đứng thứ 3 cả nước, với gần 4 triệu người. Thanh Hóa là một trong số ít địa phương trong cả nước hội tụ đủ 03 vùng địa lý (miền núi, đồng bằng và ven biển), có hệ thống giao thông thuận lợi, gồm đầy đủ các loại hình, với nhiều trục tuyến giao thông quan trọng của quốc gia đi qua. Tỉnh có Khu kinh tế Nghi Sơn gắn với Cảng nước sâu Nghi Sơn và 08 khu công nghiệp, vùng lãnh hải rộng lớn, bờ biển dài, nhiều bãi biển đẹp, tài nguyên thiên nhiên phong phú, nguồn nhân lực dồi dào.
Bên cạnh lợi thế về vị trí địa lý, đất đai rộng lớn, Thanh Hóa là vùng đất có bề dầy truyền thống lịch sử, văn hóa hào hùng, một trong những cái nôi của người Việt cổ, nơi khởi nghiệp của nhiều triều đại quân chủ, như: Tiền Lê, triều Hồ, triều Hậu Lê và triều Nguyễn; là đất “thang mộc” của các dòng chúa Trịnh, chúa Nguyễn; quê hương của nhiều bậc anh hùng, hào kiệt, nhiều chí sĩ, văn nhân nổi tiếng, như: Bà Triệu, Dương Đình Nghệ, Lê Hoàn, Lê Lợi, Lê Văn Hưu, Đào Duy Từ... Đây chính là những yếu tố thuận lợi để Thanh Hóa đẩy mạnh phát triển kinh tế - xã hội, trở thành một cực tăng trưởng mới, cộng hưởng, lan tỏa, kết nối, thúc đẩy phát triển các tỉnh phía Bắc và cả nước.
Thực tế, các cơ chế, chính sách đặc thù đã được Quốc hội ban hành đều xuất phát từ yêu cầu thực tiễn nhằm tháo gỡ các điểm nghẽn, phát huy tối đa tiềm năng, cơ hội nổi trội, lợi thế cạnh tranh, tạo động lực tăng trưởng vượt trội của địa phương hoặc thực hiện thí điểm các mô hình, cơ chế, chính sách mới. Trong thực tiễn thực hiện, các cơ chế chính sách đặc thù này đều được phát huy hiệu quả, tạo động lực cho các địa phương phát triển. Tại tỉnh Thanh Hóa, sau gần 4 năm triển khai, dưới sự lãnh đạo, chỉ đạo toàn diện, sâu sát của Tỉnh ủy, HĐND, UBND tỉnh, sự vào cuộc đồng bộ của cả hệ thống chính trị và nỗ lực của các cấp, các ngành, các cơ chế, chính sách đặc thù theo Nghị quyết số 37/2021/QH15 ngày 13/11/2021 của Quốc hội đã bước đầu phát huy hiệu quả, đóng góp tích cực vào phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh. Trong số 08 cơ chế, chính sách đặc thù được quy định tại Nghị quyết; đến nay, Tỉnh đã triển khai thực hiện 05 cơ chế, chính sách, gồm:
Thứ nhất, chính sách về định mức phân bổ chi thường xuyên: Hằng năm (2022, 2023, 2024, 2025), tỉnh đã được phân bổ thêm 45% số chi ngân sách tính theo định mức phân bổ dân số quy định tại Quyết định số 30/2021/QĐ-TTg ngày 10/10/2021 của Thủ tướng Chính phủ và đã được HĐND tỉnh phê duyệt phương án sử dụng trong dự toán chi ngân sách địa phương hằng năm của tỉnh.
Thứ hai, chính sách để lại tăng thu từ xuất, nhập khẩu qua Cảng biển Nghi Sơn: Chính phủ đã ban hành Nghị định số 134/2024/NĐ-CP ngày 21/10/2024 về chính sách tăng thu từ hoạt động xuất nhập khẩu qua Cảng biển Nghi Sơn tỉnh Thanh Hóa. Năm 2023, tỉnh Thanh Hóa đã được ngân sách Trung ương phân bổ trở lại 3.000 tỉ đồng để thực hiện theo chính sách đặc thù; trên cơ sở đó, HĐND tỉnh đã phân bổ số kinh phí nêu trên để thực hiện 23 dự án đầu tư phát triển hạ tầng kỹ thuật, di dân, tái định cư trong Khu kinh tế Nghi Sơn.
Thứ ba, chính sách ủy quyền quyết định chuyển mục đích sử dụng đất trên địa bàn tỉnh: Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 10/2022/QĐ-TTg ngày 06/4/2022 quy định trình tự, thủ tục chấp thuận chuyển mục đích sử dụng đất trồng lúa nước từ 02 vụ trở lên với quy mô dưới 500 ha; đất rừng đặc dụng, đất rừng phòng hộ đầu nguồn dưới 50 ha. Đến nay, HĐND tỉnh đã chấp thuận chuyển mục đích sử dụng 721,73 ha đất trồng lúa nước 02 vụ trở lên sang mục đích khác để thực hiện 31 dự án trên địa bàn tỉnh theo chính sách đặc thù.
Thứ tư, chính sách ủy quyền quyết định chuyển mục đích sử dụng rừng sang mục đích khác: Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 14/2022/QĐ-TTg ngày 25/5/2022 quy định thí điểm trình tự, thủ tục quyết định chủ trương chuyển mục đích sử dụng rừng sang mục đích khác thuộc thẩm quyền của Thủ tướng Chính phủ ủy quyền cho HĐND tỉnh Thanh Hóa, HĐND tỉnh Nghệ An. UBND tỉnh đã ban hành Quyết định số 2222/QĐ-UBND ngày 24/6/2022 về thành lập Hội đồng thẩm định việc chấp thuận chuyển mục đích sử dụng đất trồng lúa từ 02 vụ trở lên với quy mô dưới 500 ha, đất rừng đặc dụng, đất rừng phòng hộ đầu nguồn dưới 50 ha và chuyển mục đích sử dụng rừng sang mục đích khác đối với rừng sản xuất từ 50 ha đến dưới 1.000 ha. Đến nay, trên địa bàn tỉnh chưa có dự án chuyển đổi mục đích sử dụng rừng theo tiêu chí và trình tự, thủ tục quy định tại Quyết định số 14/2022/QĐ-TTg ngày 25/5/2022 của Thủ tướng Chính phủ.
Thứ năm, chính sách quản lý quy hoạch: Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 15/2022/QĐ-TTg ngày 27/5/2022 quy định về thí điểm phân cấp thẩm quyền phê duyệt, trình tự, thủ tục phê duyệt điều chỉnh cục bộ quy hoạch chung xây dựng khu chức năng, điều chỉnh cục bộ quy hoạch chung đô thị thuộc thành phố Hải Phòng, thành phố Cần Thơ, tỉnh Nghệ An và tỉnh Thanh Hóa. Đến nay, UBND tỉnh đã phê duyệt điều chỉnh cục bộ Quy hoạch chung xây dựng Khu kinh tế Nghi Sơn và thống nhất chủ trương nghiên cứu, lập điều chỉnh cục bộ Quy hoạch chung đô thị Thanh Hóa đến năm 2040 theo chính sách đặc thù.
Tuy nhiên, vẫn còn 03 cơ chế, chính sách chưa được triển khai thực hiện được do nhiều yếu tố khách quan và chủ quan, bao gồm: Chính sách phí, lệ phí (chưa xác định được loại phí, lệ phí cần điều chỉnh và tính khả thi chưa cao); chính sách tăng dư nợ vay (do tỉnh chưa có nhu cầu vay vốn ngân sách tại thời điểm hiện tại) và chính sách thu từ xử lý tài sản công (chưa phát sinh trường hợp bán tài sản công của cơ quan Trung ương trên địa bàn).
Có thể thấy, với sự quan tâm, giúp đỡ của Trung ương trong việc ban hành các văn bản cụ thể hóa các cơ chế, chính sách đặc thù phát triển cho tỉnh theo tinh thần Nghị quyết số 37/2021/QH15 của Quốc hội, cùng với sự quyết tâm, quyết liệt của tỉnh trong triển khai thực hiện có hiệu quả các nhiệm vụ, giải pháp phát triển, nên mặc dù gặp nhiều khó khăn; song, bức tranh tổng thể kinh tế - xã hội của tỉnh Thanh Hóa trong những năm qua vẫn khởi sắc có nhiều điểm sáng. Kinh tế duy trì tốc độ tăng trưởng cao; tốc độ tăng trưởng bình quân hằng năm giai đoạn 2020 - 2024 ước đạt 10,06%, trong nhóm các tỉnh, thành phố có tốc độ tăng trưởng cao nhất cả nước; quy mô GRDP năm 2024 của tỉnh đạt 316.995 tỉ đồng, gấp 1,8 lần so với năm 2019, đứng thứ 8 cả nước; GRDP bình quân đầu người năm 2024 đạt 3.360 USD, gấp 1,59 lần năm 2019. Thu ngân sách nhà nước hằng năm đều vượt dự toán Trung ương giao và nằm trong nhóm 10 tỉnh, thành phố có số thu ngân sách cao nhất cả nước; trong đó, năm 2024 đạt hơn 56.735 tỷ đồng, mức cao nhất từ trước tới nay và đứng thứ 8 cả nước. Kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội được tăng cường; bộ mặt đô thị, nông thôn có nhiều đổi mới, ngày càng khang trang, hiện đại. Với đà tăng trưởng kinh tế cao và ổn định, Thanh Hóa đang phát huy rõ nét vai trò động lực phát triển của vùng, có tác động lan tỏa đến sự phát triển của các tỉnh trong khu vực và cả nước, từng bước khẳng định là cực tăng trưởng mới ở phía Bắc của Tổ quốc như Nghị quyết số 58-NQ/TW đã đề ra.
Tuy nhiên, việc tổ chức triển khai thực hiện các cơ chế, chính sách đặc thù trên địa bàn tỉnh còn bộc lộ một số hạn chế, như: Việc tổ chức triển khai thực hiện một số cơ chế, chính sách chưa đạt được kết quả như kỳ vọng, còn lúng túng, gặp một số khó khăn, vướng mắc, ảnh hưởng đến tiến độ thực hiện chính sách; có chính sách chưa thực sự phù hợp với tình hình thực tế phát triển của tỉnh; công tác tham mưu, phối hợp trong triển khai thực hiện, tháo gỡ khó khăn, vướng mắc trong thực hiện Nghị quyết số 37/2021/QH15 có lúc, có việc còn chưa kịp thời, chặt chẽ…
Để phát huy hiệu quả cao nhất các cơ chế, chính sách đặc thù cho phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh trong thời gian tới, cần tiếp tục đẩy mạnh thực hiện các cơ chế đã được triển khai, đảm bảo giải ngân nhanh, hiệu quả các nguồn lực, nhất là vốn đầu tư từ chính sách đặc thù; rà soát, tháo gỡ vướng mắc và đề xuất điều chỉnh hoặc hướng dẫn đối với các cơ chế chưa thực hiện để sớm đưa vào vận hành thực tiễn. Chủ động đề xuất bổ sung cơ chế mới, tập trung vào tăng cường phân cấp, tăng tính tự chủ về ngân sách, đầu tư công, nhân sự và quy hoạch; ưu tiên các cơ chế tạo đột phá về hạ tầng, thu hút đầu tư, phát triển nguồn nhân lực và chuyển đổi số.
Với tinh thần trách nhiệm cao, Thanh Hóa sẽ tiếp tục phát huy mạnh mẽ vai trò đầu tàu phát triển khu vực Bắc Trung Bộ, khai thác hiệu quả các cơ chế chính sách đặc thù, chủ động kiến nghị hoàn thiện thể chế phù hợp với thực tiễn, góp phần hiện thực hóa mục tiêu xây dựng Thanh Hóa trở thành một cực tăng trưởng mới của cả nước trong thời kỳ phát triển chiến lược đến năm 2030 và tầm nhìn đến 2045. Qua đó, từng bước hiện thực hóa mục tiêu nâng tầm Thanh Hóa trở thành tỉnh giàu đẹp, văn minh, hiện đại, kiểu mẫu của cả nước./.
Mùa xuân năm 1947, sau hai tháng ra Lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến, ngày 20/2, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã về thăm Thanh Hóa và chọn Rừng Thông, huyện Đông Sơn là nơi dừng chân nói chuyện với cán bộ chủ chốt của tỉnh. Tại đây, Bác đã ân cần chỉ rõ vai trò, trách nhiệm, những tiêu chuẩn, đức tính của người cán bộ cách mạng trên tất cả các mặt. Bác gửi gắm niềm tin và sự kỳ vọng lớn lao đối với tỉnh Thanh Hóa: “Thanh Hóa phải trở nên một tỉnh kiểu mẫu. Phải làm sao cho mọi mặt: chính trị, quân sự, kinh tế, văn hóa phải là kiểu mẫu. Làm một người kiểu mẫu, một nhà kiểu mẫu, một làng kiểu mẫu, một huyện kiểu mẫu, một tỉnh kiểu mẫu. Quyết tâm làm thì sẽ thành kiểu mẫu”./.
