Trên nền tảng đó, một cấu trúc kinh tế mới – kinh tế số – đang định hình và trở thành một trụ cột chiến lược trong tăng trưởng kinh tế hiện đại. Đây không chỉ là hệ quả tất yếu của quá trình chuyển đổi số toàn cầu, mà còn là động lực then chốt thúc đẩy tăng trưởng bền vững, đổi mới sáng tạo và phát triển bao trùm, đặc biệt trong bối cảnh toàn cầu hóa và chuyển dịch chuỗi giá trị toàn cầu đang diễn ra nhanh chóng.
Ảnh minh họa - TL
Theo Diễn đàn Kinh tế Thế giới (WEF), đến năm 2024, kinh tế số đóng góp khoảng 15% GDP toàn cầu và được dự báo sẽ tạo ra tới 70% giá trị gia tăng mới trong thập kỷ tới. Không chỉ là một lĩnh vực độc lập, kinh tế số đang trở thành trung tâm kết nối và tái cấu trúc toàn bộ hệ sinh thái sản xuất – kinh doanh, từ chuỗi cung ứng toàn cầu đến tương tác người tiêu dùng. Nhờ sự hiện diện trong hầu hết các lĩnh vực – từ công nghệ thông tin, truyền thông đến thương mại điện tử, logistics, tài chính số, y tế, giáo dục, nông nghiệp thông minh – kinh tế số đang mở rộng biên độ phát triển, tối ưu hóa chi phí vận hành và tạo điều kiện thuận lợi cho đổi mới sáng tạo.
Tại khu vực châu Á – Thái Bình Dương, kinh tế số đang phát triển năng động và được xác định là trụ cột tăng trưởng mới. Việt Nam – quốc gia có vị trí chiến lược tại Đông Nam Á – đã và đang nổi lên như một trong những điểm sáng chuyển đổi số của khu vực với các chỉ số phát triển hạ tầng số, tỷ lệ doanh nghiệp ứng dụng công nghệ, mức độ phổ cập dịch vụ số và sự năng động của hệ sinh thái khởi nghiệp công nghệ cho thấy Việt Nam đang bước vào giai đoạn bứt phá. Chiến lược quốc gia về phát triển kinh tế số và xã hội số đến năm 2025, định hướng đến 2030 (theo Quyết định 411/QĐ-TTg) đặt mục tiêu tỷ trọng kinh tế số đạt 20% GDP vào năm 2025 và 30% vào năm 2030. Điển hình như năm 2023, quy mô kinh tế số Việt Nam ước đạt 30,3 tỷ USD, tăng 19% so với năm trước, đưa Việt Nam vào nhóm ba quốc gia có tốc độ phát triển nhanh nhất Đông Nam Á. Trong đó, thương mại điện tử, tài chính số, và nền tảng số "Make in Vietnam" đang đóng vai trò tiên phong.
Tuy nhiên, sự phát triển này cũng đối mặt với nhiều thách thức. Tỷ lệ đóng góp thực chất của kinh tế số vào GDP còn hạn chế và có dấu hiệu chững lại do sự suy giảm của ngành sản xuất điện tử và tốc độ số hóa không đồng đều giữa các ngành. Việc thiếu hụt nguồn nhân lực chất lượng cao, đặc biệt trong lĩnh vực công nghệ lõi, là rào cản lớn cho quá trình chuyển đổi. Hạ tầng số, nhất là tại vùng sâu, vùng xa, vẫn chưa đáp ứng yêu cầu về kết nối và dữ liệu. Cùng với đó, hành lang pháp lý về dữ liệu cá nhân, an ninh mạng, thuế số và quản trị nền tảng số xuyên biên giới vẫn chưa hoàn thiện, gây khó khăn trong quản lý và bảo vệ quyền lợi người dùng.
Trước những vấn đề trên, cần triển khai đồng bộ các giải pháp chiến lược:
(1) Phát triển hạ tầng số đồng bộ, chú trọng đầu tư vào các vùng còn khoảng trống kết nối; (2) Hoàn thiện thể chế pháp lý linh hoạt, kịp thời, đảm bảo cân bằng giữa đổi mới và an toàn dữ liệu; (3) Đẩy mạnh phát triển nguồn nhân lực số chất lượng cao qua cải cách giáo dục, hợp tác công – tư trong đào tạo; (4) Hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và siêu nhỏ chuyển đổi số thông qua ưu đãi tài chính, tư vấn kỹ thuật và tiếp cận nền tảng dùng chung; (5) Thúc đẩy tích hợp giữa phát triển kinh tế số và mục tiêu tăng trưởng xanh, hướng tới mô hình tăng trưởng kép bền vững, giảm phát thải và tiêu hao năng lượng.
Phát triển kinh tế số không chỉ là một phương thức nâng cao năng suất và năng lực cạnh tranh, mà còn là giải pháp chiến lược để Việt Nam vượt qua bẫy thu nhập trung bình và hội nhập hiệu quả vào chuỗi giá trị toàn cầu. Đây là một hành trình chuyển đổi toàn diện, đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa Nhà nước, doanh nghiệp và người dân. Cần coi công nghệ số không đơn thuần là công cụ kỹ thuật, mà là nền tảng sản xuất mới của thời đại. Trong đó, dữ liệu được xem như “tài nguyên mới”, trí tuệ nhân tạo là động lực, và đổi mới sáng tạo là chìa khóa mở rộng biên độ phát triển.
Với tầm nhìn dài hạn, quyết sách đúng đắn và sự vào cuộc đồng bộ, kinh tế số hoàn toàn có thể trở thành động lực chủ lực đưa Việt Nam tiến nhanh, tiến vững trong kỷ nguyên số – nơi sự sáng tạo, kết nối và chia sẻ là giá trị cốt lõi của tăng trưởng bền vững và thịnh vượng chung.
ThS Phương Huyền Anh
