Nhiều thông tin nhưng thiếu tính định hướng
Hướng nghiệp đóng vai trò quan trọng trong việc định hướng tương lai nghề nghiệp, đặc biệt đối với học sinh, sinh viên và người đang tìm kiếm việc làm. Hiện nay, các hình thức hướng nghiệp khá đa dạng, từ tư vấn trực tiếp và trực tuyến, đến chương trình thực tập, trải nghiệm thực tế, hội thảo nghề nghiệp, triển lãm việc làm, chương trình mentoring hay các khóa học nghề và kỹ năng mềm. Những hoạt động này giúp người học hiểu rõ hơn về thị trường lao động, nâng cao kỹ năng chuyên môn và xây dựng kết nối với doanh nghiệp. Nhờ đó, họ có thể tự tin lựa chọn con đường nghề nghiệp phù hợp với năng lực, sở thích và xu hướng phát triển của xã hội. Tuy nhiên, thực tế cho thấy truyền thông hướng nghiệp hiện nay dù cung cấp một lượng thông tin dồi dào, vẫn còn thiếu tính định hướng và chưa thật sự bao quát trên toàn quốc. Hầu hết các chương trình hướng nghiệp đều tập trung tại các đô thị lớn như Hà Nội, TP.HCM hay Đà Nẵng – những nơi có đông dân cư, nhu cầu tuyển dụng cao và sự hiện diện mạnh mẽ của các doanh nghiệp. Trong khi đó, các tỉnh, thành nhỏ và khu vực nông thôn lại ít có cơ hội tiếp cận các chương trình này, phần lớn do thiếu nhân lực truyền thông chuyên trách và hạ tầng tổ chức còn hạn chế. Chỉ khoảng 30% sự kiện hướng nghiệp được tổ chức ở các khu vực ngoài thành thị, gây nên sự mất cân đối rõ rệt trong tiếp cận thông tin và cơ hội nghề nghiệp.
Không chỉ vậy, truyền thông hướng nghiệp hiện nay còn mang tính thời điểm rõ rệt, chủ yếu tập trung vào mùa tuyển sinh hoặc kỳ thi tốt nghiệp, khiến tính liên tục và khả năng tương tác lâu dài với người học bị gián đoạn. Thông tin được cung cấp thường chỉ xoay quanh một số ngành "nóng" tại các thành phố lớn như công nghệ thông tin, tài chính hay marketing, trong khi các lĩnh vực tiềm năng khác ở vùng nông thôn như nông nghiệp công nghệ cao, du lịch sinh thái hay thủy sản lại chưa được khai thác hiệu quả. Điều này không chỉ làm hạn chế sự lựa chọn của người học, mà còn khiến những ngành nghề quan trọng ở địa phương không được phát triển đúng mức.
Truyền thông hướng nghiệp giúp tăng cường, mở rộng cơ hội việc làm cho học sinh, sinh viên
Để khắc phục tình trạng này, truyền thông hướng nghiệp cần được xây dựng lại theo hướng toàn diện và linh hoạt hơn, vừa đảm bảo tính bao phủ về địa lý, vừa duy trì tính liên tục trong thời gian. Bên cạnh việc đầu tư nguồn lực cho các địa phương, cần đa dạng hóa nội dung truyền thông để phản ánh đầy đủ tiềm năng của các ngành nghề trên khắp cả nước. Chỉ khi hướng nghiệp thực sự được truyền tải đến mọi tầng lớp, mọi khu vực, mới có thể tạo nên một nền tảng công bằng và bền vững cho sự phát triển nhân lực quốc gia.
Truyền thông hướng nghiệp hiệu quả cần sự hợp tác của cả xã hội
Truyền thông hướng nghiệp là một quá trình mang tính chiến lược, đóng vai trò quan trọng trong việc giúp học sinh, sinh viên và người lao động nhận thức rõ hơn về các lựa chọn nghề nghiệp, xu hướng thị trường lao động cũng như khả năng phát triển nghề nghiệp cá nhân. Để công tác này đạt được hiệu quả, cần có sự phối hợp đồng bộ giữa nhiều chủ thể, từ cơ quan nhà nước, nhà trường, doanh nghiệp cho đến gia đình và cộng đồng xã hội.
Một trong những yếu tố then chốt để truyền thông hướng nghiệp phát huy hiệu quả là mối liên kết chặt chẽ giữa nhà trường và doanh nghiệp. Trong bối cảnh thị trường lao động liên tục biến đổi, các cơ sở giáo dục cần chủ động cập nhật thông tin tuyển dụng và nhu cầu kỹ năng từ doanh nghiệp để điều chỉnh nội dung đào tạo phù hợp. Tuy nhiên, tình trạng sinh viên sau khi ra trường không tìm được việc làm phù hợp vẫn còn phổ biến. Năm 2023 có khoảng 30% sinh viên rơi vào tình trạng này. Một phần nguyên nhân đến từ sự thiếu kết nối giữa các bên. Những chương trình như "Ngày hội việc làm" tại Đại học Quốc gia TP.HCM đã cho thấy hiệu quả tích cực của việc hợp tác ba bên – nhà trường, doanh nghiệp và sinh viên – trong việc định hướng nghề nghiệp, giúp người học có cơ hội gặp gỡ nhà tuyển dụng, tiếp cận thực tế ngành nghề và rèn luyện kỹ năng cần thiết.
Bên cạnh nhà trường và doanh nghiệp, gia đình – đặc biệt là phụ huynh – cũng giữ vai trò thiết yếu trong công tác định hướng nghề nghiệp. Không ít học sinh Việt Nam chịu ảnh hưởng mạnh mẽ từ ý kiến của cha mẹ trong quá trình lựa chọn ngành nghề tương lai. Có đến 40% học sinh Việt Nam thừa nhận yếu tố gia đình là tác động chính đến quyết định nghề nghiệp của mình. Chính vì vậy, truyền thông hướng nghiệp không chỉ tập trung vào học sinh, sinh viên mà còn cần tiếp cận và cung cấp thông tin cho phụ huynh. Những chương trình như "Hướng nghiệp cho phụ huynh" do Bộ Giáo dục và Đào tạo tổ chức đã thể hiện rõ nỗ lực này, qua đó giúp phụ huynh hiểu hơn về xu hướng nghề nghiệp và có thể đồng hành cùng con trong việc lựa chọn ngành học phù hợp.
Chính phủ cũng đóng vai trò nền tảng trong việc tạo hành lang pháp lý và xây dựng các chính sách hỗ trợ truyền thông hướng nghiệp. Nghị quyết 29-NQ/TW của Ban Chấp hành Trung ương Đảng đã xác định rõ vai trò của công tác tư vấn, hướng nghiệp trong đổi mới căn bản giáo dục và đào tạo. Từ định hướng đó, nhiều chương trình cụ thể đã được triển khai như việc thành lập trung tâm tư vấn tại các trường học, tổ chức các sự kiện kết nối sinh viên và doanh nghiệp, hay như chương trình "Hỗ trợ học sinh, sinh viên khởi nghiệp" giúp tạo điều kiện cho người trẻ cọ xát thực tế, tích lũy kinh nghiệm và phát triển năng lực nghề nghiệp. Những nỗ lực này được củng cố thêm bởi các chính sách khuyến khích phát triển doanh nghiệp khoa học công nghệ, trong đó nhấn mạnh việc đào tạo kỹ năng cho giới trẻ. Không thể không kể đến vai trò tích cực của cộng đồng và các tổ chức phi chính phủ trong việc lan tỏa và mở rộng quy mô truyền thông hướng nghiệp. Những tổ chức như VCCI đã chủ động tổ chức các chương trình đào tạo kỹ năng mềm, tư vấn nghề nghiệp và hỗ trợ khởi nghiệp cho học sinh, sinh viên. Đây là cầu nối hữu hiệu giữa người học và thị trường lao động thực tế, góp phần làm phong phú thêm hệ sinh thái truyền thông hướng nghiệp ở Việt Nam.
Truyền thông hướng nghiệp chỉ thật sự hiệu quả khi được xây dựng trên nền tảng của sự phối hợp toàn diện giữa nhà trường, doanh nghiệp, gia đình, chính phủ và các tổ chức xã hội. Việc huy động sự đồng hành từ tất cả các bên liên quan không chỉ giúp học sinh, sinh viên có cái nhìn toàn diện hơn về thị trường lao động mà còn nâng cao năng lực tự định hướng, từ đó phát triển cá nhân một cách bền vững và đóng góp tích cực vào sự phát triển chung của xã hội.
Nguyễn Phan Yến Nhi
