Giữa những gương mặt trí thức quân sự tiêu biểu của Việt Nam hiện đại, Trung tướng, GS.TS. Nguyễn Đình Chiến là kết tinh giữa trí tuệ sắc sảo của nhà lý luận quân sự và nhân cách mẫu mực của người lính cụ Hồ. Ở ông, ta không chỉ bắt gặp tầm vóc của một nhà chiến lược từng tham gia vào những quyết sách trong công cuộc xây dựng và bảo vệ nền quốc phòng toàn dân, mà còn nhận thấy sự lặng thầm bền bỉ của một người miệt mài nghiên cứu, trăn trở với lịch sử, để lại những di sản tri thức quý giá cho hậu thế.
Trung tướng, GS.TS Nguyễn Đình Chiến
Sinh ra và trưởng thành trong thời kỳ kháng chiến, Nguyễn Đình Chiến đã sớm chọn cho mình con đường binh nghiệp và gắn bó trọn đời với Quân đội Nhân dân Việt Nam. Nhưng điều khiến ông khác biệt không chỉ là cấp hàm Trung tướng, mà chính là tầm nhìn sâu rộng về chiến tranh, hòa bình và vận mệnh dân tộc. Ông không chỉ chứng kiến, mà còn phân tích, diễn giải, và tái hiện chiến tranh bằng tư duy biện chứng, bằng cái nhìn bao quát và chính xác.
Trí tuệ của ông không phô trương mà lặng lẽ, không thiên về lý thuyết suông mà luôn gắn với thực tiễn chiến đấu, tổ chức lực lượng và xây dựng thế trận quốc gia. Những công trình của ông, đặc biệt là cuốn sách “Thời Kỳ Đầu Chiến Tranh - và những vấn đề đặt ra đối với Việt Nam về xây dựng nền quốc phòng toàn dân vững mạnh”, không chỉ là bản ghi chép lịch sử mà là những bài học xương máu, kết tinh từ sự sống – chết, thành – bại, vững – suy của một dân tộc trong thời khắc định mệnh.
Nhưng có lẽ điều khiến người đời cảm phục ông nhất lại chính là nhân cách điềm đạm, chân thành. Ông luôn đặt lịch sử lên hàng đầu, tôn trọng sự thật, tôn trọng cả những mất mát và khuyết điểm, bởi chỉ có sự thật mới là nền tảng để xây dựng tương lai.
Trung tướng, GS.TS. Nguyễn Đình Chiến là hình ảnh điển hình của một người lính không buông bút, một nhà tư tưởng không quên chiến hào, và một người Việt Nam luôn canh cánh trong tim câu hỏi: Làm thế nào để đất nước vững vàng trước những thử thách mới? Ở ông, ta thấy hiện thân của trí thức chiến sĩ, của tâm trong – trí sáng – khí chất quân nhân.
Trong bối cảnh địa chính trị khu vực và toàn cầu đang biến chuyển nhanh chóng, việc nghiên cứu, nhìn lại và rút ra bài học từ lịch sử chiến tranh là yêu cầu mang tính chiến lược đối với công tác quốc phòng, an ninh của bất kỳ quốc gia nào. Cuốn sách “Thời kỳ đầu chiến tranh và những vấn đề đặt ra đối với Việt Nam về xây dựng nền quốc phòng toàn dân vững mạnh” của Trung tướng, GS.TS. Nguyễn Đình Chiến là một công trình nghiên cứu công phu, sâu sắc, có giá trị lý luận và thực tiễn rất lớn, đóng góp thiết thực cho việc củng cố nền quốc phòng toàn dân, đặc biệt trong giai đoạn đất nước đang đẩy mạnh hiện đại hóa quân đội và bảo vệ vững chắc Tổ quốc trong mọi tình huống.
Tư duy lý luận quân sự chặt chẽ và hệ thống
Ngay từ phần đầu tiên, “Một số vấn đề lý luận về thời kỳ đầu chiến tranh”, tác giả đã đặt nền móng tư tưởng cho toàn bộ cuốn sách bằng cách lý giải khái niệm, tính chất, vai trò và ý nghĩa của thời kỳ đầu chiến tranh trong toàn bộ tiến trình chiến tranh. Tác giả khẳng định rằng, thời kỳ đầu không chỉ là giai đoạn khởi phát về mặt thời gian, mà còn mang tính quyết định về mặt chiến lược, ảnh hưởng sâu sắc đến cục diện và kết quả cuối cùng của cuộc chiến.
Với tư duy biện chứng và nhãn quan chiến lược, tác giả đã phân tích rõ đặc điểm, quy luật phát triển, những yếu tố tác động đến thời kỳ đầu chiến tranh, từ yếu tố chính trị, quân sự đến kinh tế, dân tộc, quốc tế. Nhờ đó, người đọc – đặc biệt là các nhà nghiên cứu, sĩ quan, cán bộ quốc phòng có thể nắm được hệ khung tư tưởng căn bản để đánh giá, dự báo và xây dựng kế hoạch chiến lược phù hợp trong thực tiễn hiện nay.
Góc nhìn so sánh sắc sảo – Bài học từ chiến tranh thế giới
“Thời kỳ đầu chiến tranh qua một số cuộc chiến tranh trên thế giới thời kỳ cận đại và hiện đại”, tác phẩm thể hiện chiều sâu tri thức và kinh nghiệm nghiên cứu quốc tế của tác giả. Qua các trường hợp điển hình như chiến tranh Pháp – Phổ (1870–1871), chiến tranh thế giới thứ nhất, chiến tranh thế giới thứ hai, chiến tranh Triều Tiên, chiến tranh vùng Vịnh, chiến tranh Iraq – Afghanistan…, tác giả đã chỉ ra quy luật vận động chung của chiến tranh hiện đại: Các thế lực mạnh thường áp dụng chiến lược “đánh nhanh thắng nhanh” ngay từ đầu để giành ưu thế chiến lược, tạo ra thế áp đảo và nhanh chóng kiểm soát chiến trường.
Từ các phân tích chiến lược sắc bén, tác giả rút ra bài học sâu sắc cho Việt Nam: Nếu không chủ động chuẩn bị từ trước, không tổ chức lực lượng và phương án phòng thủ vững chắc theo hướng linh hoạt – sâu – rộng, không phát hiện sớm âm mưu địch thì sẽ rơi vào thế bị động, áp chế chiến lược, mất quyền chủ động ngay từ thời kỳ đầu chiến tranh, giai đoạn có tính quyết định cục diện. Như vậy, giá trị quốc phòng của chương này chính là sự cảnh tỉnh, là lời cảnh báo từ thực tiễn quốc tế đối với mọi cấp lãnh đạo, mọi người dân yêu nước.
Bản lĩnh Việt Nam qua lịch sử giữ nước – Cội nguồn của tư duy quốc phòng hiện đại
“Thời kỳ đầu chiến tranh qua một số cuộc chiến tranh chống xâm lược trong lịch sử dân tộc Việt Nam”, là điểm then chốt kết nối giữa tư duy quân sự truyền thống và học thuyết chiến tranh hiện đại, giữa đạo lý dân tộc và nghệ thuật quân sự. Tác giả đã lựa chọn những cuộc kháng chiến tiêu biểu như kháng chiến chống Tống (thế kỷ XI), chống Nguyên – Mông (thế kỷ XIII), chống Minh (thế kỷ XV), chống Pháp (1945–1954), chống Mỹ (1954–1975) để phân tích cách người Việt từ ngàn xưa đã coi trọng “chiến lược thời kỳ đầu”: dùng mưu lược, địa hình, lòng dân và thế trận toàn dân để hóa giải thế mạnh quân sự của kẻ thù.
Điểm đặc sắc của chương không chỉ nằm ở chiều sâu lịch sử, mà còn ở thông điệp chiến lược: Truyền thống không phải là di sản tĩnh, mà là kho tàng học thuyết quân sự cần được kế thừa, cập nhật và chuyển hóa trong tiến trình hiện đại hóa quốc phòng. Nắm vững nghệ thuật đánh thắng từ thời kỳ đầu chính là nắm giữ huyết mạch của nghệ thuật tác chiến Việt Nam – nơi nhân dân là nền tảng, địa lý là lợi thế, và tư duy chủ động là yếu tố quyết định cục diện.
Nhìn xa trông rộng – Tư duy chiến lược về quốc phòng tương lai
“Đặc điểm chiến tranh tương lai và những vấn đề đặt ra đối với Việt Nam về xây dựng nền quốc phòng toàn dân vững mạnh”, là phần kết tinh của toàn bộ tác phẩm. Trong đó, tác giả đề cập đến các loại hình chiến tranh mới, đặc biệt là chiến tranh công nghệ cao, chiến tranh phi truyền thống, chiến tranh thông tin truyền thông, và các mối đe dọa từ không gian mạng, không gian vũ trụ, và sự can thiệp mềm từ các thế lực bên ngoài.
Không chỉ cảnh báo nguy cơ, tác giả còn đề xuất những giải pháp mang tính chiến lược tổng thể: củng cố thế trận lòng dân làm nền tảng tác chiến bền vững; đẩy mạnh công nghiệp quốc phòng tự chủ nhằm nâng cao năng lực răn đe; tăng cường giáo dục quốc phòng toàn dân để tạo chiều sâu phòng thủ; đào tạo đội ngũ cán bộ có tư duy chiến lược; và xây dựng mô hình kết hợp kinh tế – quốc phòng linh hoạt, thích ứng đặc thù từng địa bàn chiến lược.
Giá trị quốc phòng của phần này là tư duy định hướng tương lai, là kim chỉ nam để Việt Nam không rơi vào thế bị động chiến lược, bảo đảm giữ vững chủ quyền và an ninh quốc gia trong mọi kịch bản xung đột hoặc biến động địa chính trị toàn cầu.
Cuốn sách “Thời kỳ đầu chiến tranh - và những vấn đề đặt ra đối với Việt Nam về xây dựng nền quốc phòng toàn dân vững mạnh” của Trung tướng, GS.TS. Nguyễn Đình Chiến không chỉ là một tài liệu lịch sử, nó là tấm bản đồ tư duy chiến lược, kết tinh giữa thực tiễn chiến đấu, học thuyết quân sự hiện đại và bản lĩnh quốc phòng của một dân tộc từng vượt qua nhiều thế lực xâm lược. Tác phẩm là thông điệp cấp thiết từ một vị tướng, một nhà lý luận đến toàn thể quân dân Việt Nam: Nếu muốn bảo vệ hòa bình bền vững, trước hết phải hiểu bản chất chiến tranh, nắm vững quy luật vận động ngay từ thời kỳ đầu, và luôn duy trì trạng thái sẵn sàng tác chiến chiến lược trong mọi tình huống, mọi cấp độ xung đột.
Và cũng chính trong dòng chảy suy tư đầy trách nhiệm ấy, bài viết này như một hồi âm sâu lắng, xin được xem là lời tri ân chân thành của người viết đối với những hy sinh to lớn của các thế hệ cha anh vì nền độc lập dân tộc nhân Ngày Thương binh Liệt sĩ 27/7. Cuốn sách Thời kỳ đầu chiến tranh... không chỉ là công trình khoa học quân sự xuất sắc, mà còn là tượng đài ký ức và bản lĩnh. Qua từng trang sách, ta không chỉ học về chiến lược và lý luận, mà còn lặng nghe nhịp đập của trái tim một người lính trí thức đã dành cả đời để giữ gìn, bảo vệ và truyền lại tinh thần cảnh giác, tư duy độc lập, và lòng yêu nước cho thế hệ sau. Đây là lời nhắc nhở rằng, tri thức không chỉ để hiểu, mà còn để hành, và biết ơn chính là một cách hành động thiết thực nhất./.
